Allergische reacties zijn een veelvoorkomend verschijnsel in de moderne samenleving. Het lichaam reageert in sommige gevallen allergisch op stoffen die normaal gesproken geen probleem veroorzaken. Typische klachten zijn onder andere jeuk, neusverstopping, huiduitslag en ontstekingsreacties. Om deze klachten te bestrijden, zijn antihistaminica beschikbaar, zowel met voorschrift als zonder. In deze artikel wordt ingegaan op antihistaminica die zonder voorschrift verkrijgbaar zijn, hun toepassing, effecten en eventuele beperkingen. De informatie is gebaseerd op gegevens uit betrouwbare medische bronnen en richtlijnen.

Inleiding

Antihistaminica zijn medicijnen die histamine-activiteit blokkeren, een stof die centraal staat in allergische reacties. De meeste antihistaminica die zonder voorschrift verkrijgbaar zijn, vallen onder de tweedegeneratie-antihistaminica. Deze generatie is in tegenstelling tot de eerstegeneratie antihistaminica, minder sederend en heeft dus minder invloed op de wakkerheid en concentratie. In dit artikel wordt uitgebreid ingegaan op de toepassing van antihistaminica zonder voorschrift, aandachtspunten bij gebruik, en mogelijke combinaties met andere therapieën of lokaal gebruik.

Wat zijn antihistaminica zonder voorschrift?

Antihistaminica zijn medicijnen die de werking van histamine blokkeren. Histamine is een stof die vrijkomt in het lichaam bij allergische reacties en verantwoordelijk is voor symptomen zoals jeuk, ontsteking en luchtwegaanval. Er zijn twee generaties antihistaminica: eerstegeneratie en tweedegeneratie. Eerstegeneratie antihistaminica zijn sederend en kunnen de wakkere toestand aantasten, terwijl tweedegeneratie antihistaminica dit effect veel minder hebben.

Een aantal tweedegeneratie antihistaminica is zonder voorschrift verkrijgbaar. Deze zijn bijvoorbeeld:

• Cetirizine
• Loratadine
• Levocetirizine
• Desloratadine

Deze medicijnen zijn effectief bij dagelijkse klachten die ontstaan door allergieën, zoals hooikoorts, insectensteken, of huidreacties. Ze zijn ook geschikt bij chronische jeuk of lichte allergische huidklachten.

Toepassing van antihistaminica zonder voorschrift

1. Acute klachten

Bij acute allergische klachten, zoals insectensteken of kwallenbeten, kunnen antihistaminica zonder voorschrift gebruikt worden. In het geval van Bamipine, een antihistaminicum in hydrogelvorm, is het middel specifiek geregistreerd voor het verminderen van jeuk en pijn na insectensteken of kwallenbeten. Het is verkrijgbaar zonder voorschrift en kan direct aangebracht worden op de betreffende plek.

2. Chronische klachten

Bij chronische jeuk van onbekende oorsprong of in combinatie met xerosis cutis (droge huid) kunnen antihistaminica ook een rol spelen. In dergelijke gevallen is het aanbevolen om orale antihistaminica zoals levomenthol of tweedegeneratie-antihistaminica te gebruiken. Bijvoorbeeld:

• Levomenthol is een lokale oplossing die jeuk kan verminderen en is geschikt als aanvulling bij chronische jeuk.
• Lokale anesthetica zoals lidocaïne kunnen aan levomenthol worden toegevoegd, maar moeten op kleine oppervlakken worden gebruikt om systemische opname te voorkomen.

3. Allergische neusklachten

Bij allergische neusklachten is het gebruik van antihistaminica in neussprayvorm een effectieve aanvulling. Deze neussprays bevatten antihistaminica of combinaties met corticosteroïden. Het gebruik ervan moet echter gedurende minstens vier tot zes weken dagelijks worden gedaan om het effect te behouden.

Aandachtspunten bij gebruik van antihistaminica zonder voorschrift

Hoewel antihistaminica zonder voorschrift verkrijgbaar zijn, zijn er toch een aantal belangrijke aandachtspunten:

1. Gebruik bij zwangerschap en lactatie

Bij vrouwen in de zwangerschap en tijdens de lactatie zijn er bepaalde voorkeuren voor het gebruik van antihistaminica:

• Cetirizine en loratadine worden door Lareb aanbevolen als veilig in de eerste en tweede trimester.
• Desloratadine en levocetirizine zijn mogelijk ook veilig, maar hier is minder ervaring mee.
• Sederende antihistaminica zoals clemastine en promethazine kunnen bij zwangerschap en lactatie risico’s met zich meebrengen.

2. Gebruik op grote oppervlakken

Lokale antihistaminica zoals lidocaïne/levomenthol gel en pramocaïne/zinkoxide crème moeten niet op grote oppervlakken worden gebruikt, vanwege het risico op systemische opname. Dit kan leiden tot bijwerkingen.

3. Neusspraygebruik beperken

Neussprays met xylomethaxoline zijn effectief bij tijdelijke neusverstopping. Echter, het gebruik ervan mag niet langer dan zeven dagen duren om afhankelijkheid en neusverstopping bij staken te voorkomen.

4. Chronische klachten en hoge dosering

Bij chronische klachten, zoals bij chronische spontane urticaria, kan het verhogen van de dosering van tweedegeneratie-antihistaminica tot maximaal 4x de standaarddosering nodig zijn. Dit moet echter altijd gebeuren onder medische toezicht, aangezien het offlabel gebruik is.

Combinaties met andere behandelingen

Bij onvoldoende effect van orale antihistaminica kunnen aanvullende behandelmethoden overwogen worden. Bijvoorbeeld:

• Lokale middelen: Indifferent middelen, emolliens of vetcrèmes zoals vaselineparaffine zalf of lanettecrème kunnen gebruikt worden.
• Neussprays: Combinatiesprays met antihistaminica en corticosteroïden kunnen helpen bij dagelijkse neusklachten.
• Oogdruppels: Ook zijn antihistaminica beschikbaar in oogdruppelsvorm voor allergische oogklachten.

In gevallen waarin orale en lokaal gebruik niet voldoende effect heeft, kan de behandelende arts overwegen om te verwijzen naar de tweedelijnszorg. Daar kunnen andere opties worden overwogen, zoals:

• Kortdurende behandeling met systemisch glucocorticosteroïd
• Paroxetine, aprepitant, naltrexon, TCA’s (bijvoorbeeld mirtazapine) of mirtazapine
• Let op: TCA’s (tricyclische antidepressiva) moeten bij ouderen met voorzichtigheid worden gebruikt vanwege anticholinerge bijwerkingen.

Gebruik in de tweedelijnszorg

In de tweedelijnszorg kunnen bepaalde medicamenteuze opties beschikbaar komen bij chronische jeuk van onbekende oorsprong. Deze opties zijn onder andere:

• Systemisch glucocorticosteroïd voor korte termijn
• Paroxetine en naltrexon
• TCA’s zoals mirtazapine
• Aprepitant, een antiemese middel dat ook bij chronische jeuk kan helpen

Deze behandelingen zijn echter offlabel en moeten altijd gepaard gaan met duidelijke uitleg over de therapie en mogelijke bijwerkingen. Daarnaast is het aan te raden om patiënten te informeren over de risico’s en voordelen van deze therapieën.

Niet-medicamenteuze aanpak

Naast medicamenteuze behandelingen is het ook belangrijk om niet-medicamenteuze aanpak te overwegen. Bij chronische jeuk is het aan te raden om:

• Het gebruik van zeep te verminderen
• Heet water te vermijden bij het douchen
• Wassen te beperken
• De luchtvochtigheid in de omgeving te verhogen
• Krabben te vermijden
• Nagels kort te houden

Daarnaast is het aan te raden om irritante producten, zoals geparfumeerde zalfjes, te vermijden. Bij huisdieren is het aanbevolen om deze niet in de slaapkamer te laten verblijven, vanwege de mogelijkheid van verminderde hygiëne en toename van huisstofmijten.

Samenvatting

Antihistaminica zonder voorschrift zijn een waardevolle optie bij het beheersen van allergische klachten zoals jeuk, neusverstopping, en lichte huidreacties. Ze zijn in de tweedegeneratie-effectiever en sederend minder dan de eerstegeneratie antihistaminica. Bij het gebruik zijn er echter een aantal belangrijke aandachtspunten, zoals het beperken van neusspraygebruik, het vermijden van systemische opname bij lokaal gebruik, en het geven van een duidelijke uitleg bij offlabel gebruik. Bij chronische klachten of bij onvoldoende effect kunnen aanvullende behandelopties overwogen worden, zowel medicamenteus als niet-medicamenteus. Het is belangrijk dat patiënten en zorgverleners goed informeerd zijn over de toepassing en de eventuele beperkingen van deze middelen.

Bronnen

1. Bamipine Soventol® (Sudco BV)
2. Allergie en allergieonderzoek
3. Jeuk (Farmacotherapeutisch Kompas)