Antibiotica zonder Recept in België: Uitdagingen en Risico’s voor Consumenten
Het gebruik van antibiotica is wereldwijd van groot belang in de medische zorg, maar tegelijkertijd ook een oorzaak van zorgwekkende ontwikkelingen zoals antimicrobiële resistentie. In Nederland is het gebruik van antibiotica relatief laag vergeleken met andere EU-landen, en antibiotica zijn sinds kort alleen via recept verkrijgbaar. In tegenstelling daarmee is België een land waar het gebruik van zulke medicijnen aanzienlijk hoger ligt, en waar het kopen van antibiotica zonder recept mogelijk is. Deze situatie heeft geleid tot wat bekendstaat als 'pillentoerisme', waarbij Nederlanders naar België reizen om medicijnen op te halen die in hun eigen land niet beschikbaar zijn of waarvan het gebruik is beperkt. Deze praktijk brengt zowel praktische als medische risico’s met zich mee, die voor zowel individuen als de gezondheidszorgsystemen van betekenis zijn.
In dit artikel wordt ingegaan op de aard en omvang van het pillentoerisme, de veranderingen in antibiotica-voorschriften in Nederland en België, en de risico’s die gepaard gaan met het onbeperkt kopen van zware medicijnen zonder medische toezicht. Daarnaast wordt gekeken naar de rol van internet in de toegang tot receptgeneesmiddelen, de voordelen en beperkingen van alternatieve medicijnen, en de gevolgen voor de gezondheidszorg in beide landen. Het doel is om een duidelijk beeld te geven van de situatie met betrekking tot antibiotica zonder recept in België, en om de lezer in staat te stellen deze kwestie vanuit een informatief en kritisch perspectief te begrijpen.
Het Verschil in Antibiotica-Gebruik Tussen Nederland en België
Het antibioticagebruik in Nederland behoort tot de laagste van alle EU-landen, zoals aangegeven in het ESAC-Net Dashboard (2024). Dit betreft vooral de eerste lijn van verpleging, waarin antibiotica worden voorgeschreven door huisartsen of specialisten en afgeleverd in openbare apotheken. Nederland stelt strengere eisen voor het gebruik van antibiotica, waardoor het aantal voorgeschreven doses per 1.000 inwoners per dag aanzienlijk lager is dan in landen zoals België, Frankrijk of Zuid-Europese landen. In die landen is het gebruik van antibiotica twee tot drie keer hoger dan in Nederland. Een belangrijk verschil tussen deze landen is de toegang tot antibiotica zonder recept. In België is het mogelijk om bepaalde antibiotica zonder artsrecept te kopen, wat het gebruik van deze medicijnen gemakkelijker maakt voor consumenten, maar ook leidt tot zorgwekkende ontwikkelingen inzake antimicrobiële resistentie.
In Nederland zijn antibiotica sinds kort alleen nog op recept verkrijgbaar, wat betekent dat iedereen een medische beoordeling moet ondergaan voordat het medicijn wordt toegewezen. Dit is een maatregel om het verkeerd of onnodig gebruik van antibiotica te voorkomen. Het is echter niet gelijk aan het geval in België, waar het kopen van antibiotica zonder recept mogelijk is. Deze praktijk is in de EU niet officieel toegestaan, maar er zijn landen waar het toch voorkomt. In België kan het voorkomen dat consumenten antibiotica zonder medische beoordeling aankopen, waardoor de risico’s op resistentie en andere negatieve gezondheidsgevolgen stijgen.
Het verschil in antibioticagebruik tussen Nederland en België heeft geleid tot het fenomeen van pillentoerisme. Nederlanders reizen naar België om medicijnen te halen die niet beschikbaar zijn in Nederland of waarvan de voorraad in de eigen landelijke apotheek is op. Deze praktijk is vooral gevestigd in grensgebieden, waar Nederlanders makkelijk toegang hebben tot Belgische apotheken. Het is echter een praktijk die zowel juridische als medische complicaties met zich meebrengt. In België is het kopen van antibiotica zonder recept mogelijk, maar de Nederlandse gezondheidszorgsystemen kunnen dit niet volgen in de patiëntendossiers. Dit leidt tot situaties waarin artsen of apothekers niet op de hoogte zijn van de medicatie die een patiënt heeft gebruikt, wat kan leiden tot conflicten bij het voorschrijven van andere medicijnen.
Pillentoerisme: Oorzaak en Gevolgen
Het fenomeen van pillentoerisme is in de afgelopen jaren sterk toegenomen, en dit heeft te maken met het toenemende aantal medicijntekorten in Nederland. In 2010 waren er 174 medicijnen tijdelijk of volledig niet beschikbaar in Nederland, maar in 2018 was dit aantal al gestegen tot 769. Het verwachten is dat dit probleem dit jaar nog verder zal verdubbelen. Dit heeft geleid tot een situatie waarin Nederlanders zich gedwongen voelen om naar België te reizen om medicijnen op te halen die in Nederland niet beschikbaar zijn. Deze praktijk is vooral gevestigd in grensgebieden, waar Nederlanders makkelijk toegang hebben tot Belgische apotheken.
De apotheker Winde Thys van de Belgische apotheek De Grens, vlakbij de grens onder Roosendaal, benadrukt dat zij dagelijks vijf tot zes Nederlanders ontvangt die medicijnen komen halen die in Nederland niet beschikbaar zijn. Deze mensen zijn vaak op zoek naar specifieke medicijnen, zoals anticonceptiepil, pijnstillers, of medicijnen tegen diabetes en Crohns ziekte. De reden voor deze praktijk ligt vaak in het tekort aan medicijnen in Nederland, wat kan ontstaan door productievertragingen in het buitenland of logistieke problemen. Voor consumenten is dit een nare situatie, omdat ze plots hun vertrouwde medicatie niet meer kunnen innemen, wat kan leiden tot zowel fysieke als psychologische gevolgen.
Een belangrijk aspect van pillentoerisme is dat het niet zonder risico is. Als Nederlanders medicijnen in België halen, kunnen Nederlandse apothekers of artsen dit niet terugvinden in de patiëntendossiers. Dit leidt tot situaties waarin artsen niet op de hoogte zijn van de medicatie die een patiënt heeft gebruikt, wat kan leiden tot conflicten bij het voorschrijven van andere medicijnen. Bijvoorbeeld, een arts kan antibioticagebruik voorschrijven dat niet compatibel is met de medicatie die de patiënt in België heeft gebruikt. Daarom raadt Thys aan dat patiënten ervoor zorgen dat hun Nederlandse apotheek op de hoogte is van de medicatie die ze in België hebben gekocht. Dan kan dit in het patiëntendossier worden ingevoerd, wat de veiligheid van de patiënt verder kan verbeteren.
Bovendien is het ook belangrijk om te weten dat medicijnen in België vaak duurder zijn dan in Nederland. Hierdoor kan het pillentoerisme ook financiële gevolgen hebben. Consumenten moeten goed checken of hun zorgverzekeraar de medicatie van een Belgische apotheek vergoedt. Vaak wordt alleen het Nederlandse tarief vergoed, wat betekent dat de rekening van de patiënt aanzienlijk kan oplopen.
Het Kopen van Receptmedicijnen via Internet
Niet alleen pillentoerisme, maar ook het kopen van receptmedicijnen via internet is een groeiend fenomeen. De Consumentenbond heeft hier onderzoek naar gedaan en concludeerde dat iedereen, zonder medische toezicht, receptmedicijnen via internet kan kopen. De bond bestelde bij twaalf aanbieders in binnen- en buitenland twintig receptmedicijnen zonder doktersvoorschrift, waaronder antibiotica, slaap- en kalmeringsmiddelen, en zelfs kankermedicijnen. Zestien van deze medicijnen werden bezorgd, afkomstig uit Nederland, Groot-Brittannië, Zwitserland, India en Singapore.
In Nederland is het niet toegestaan om receptgeneesmiddelen te kopen zonder doktersvoorschrift. Sommige van de onderzochte webwinkels zijn dan ook illegaal volgens de Consumentenbond en vragen betaling in cash of met cryptovaluta. De bond roept de minister van Medische Zorg, Bruno Bruins, op om actiever te waarschuwen voor de gevaren van het eigenhandig bestellen van zware medicijnen.
Olof King, directeur belangenbehartiging van de Consumentenbond, benadrukt dat het zorgwekkend is dat deze professioneel ogende websites nauwelijks te onderscheiden zijn van legale internetapotheken. Deze sites ontkomen vaak aan de Nederlandse regelgeving door gebruik te maken van buitenlandse artsen en apotheken. Bijvoorbeeld, een mysteryshopper kreeg na het invullen van een medische vragenlijst een antibioticakuur van een Britse apotheek, op voorschrift van een arts in Roemenië. Dit benadrukt het feit dat het kwaliteitsniveau van de medicijnen niet gegarandeerd is, en dat de consument hierbij gevaarlijk vertrouwen kan plaatsen in medicijnen die niet in overeenstemming zijn met de Nederlandse normen.
Het gevaar van het kopen van receptmedicijnen via internet ligt vooral in de kwaliteit van de medicijnen. Niet alle webwinkels volgen strikte kwaliteitsnormen, en het is mogelijk dat de medicijnen niet in overeenstemming zijn met de originele verpakking of dat ze verkeerd zijn afgestemd op de behoefte van de patiënt. Dit kan leiden tot negatieve gezondheidsgevolgen of zelfs het verslechteren van de ziekte.
Alternatieve Medicijnen en de Rol van de Apotheek
In Nederland worden momenteel veel alternatieve medicijnen meegegeven die dezelfde werking hebben als het oorspronkelijke medicijn. Dit betreft vaak generieke medicijnen die op hetzelfde principe werken, maar wel van een ander merk. Deze alternatieve medicijnen worden vaak voorgeschreven door artsen of aangestuurd door apothekers om kosten te besparen. Voor sommige patiënten is het echter een probleem, omdat ze specifiek op zoek zijn naar een bepaald merkgeneesmiddel dat ze altijd gebruiken. Dit kan het geval zijn bij patiënten die last hebben van hulpstoffen in het medicijn of die gewend zijn aan de werking van een bepaalde merk. In dergelijke gevallen moet de apotheker deze patiënten teleurstellen, omdat het gebruik van alternatieve medicijnen vaak de enige optie is.
Het pillentoerisme kan hierin een oplossing bieden voor patiënten die last hebben van bepaalde hulpstoffen of die gewend zijn aan de werking van een specifiek merk. In België is het vaak mogelijk om het gewenste merk te verkrijgen, omdat apotheken daar grotere voorraden hebben. In Nederland zijn apotheken vaak beperkt in het aantal merken dat ze kunnen aanbieden, wat kan leiden tot situaties waarin patiënten hun vertrouwde medicatie niet kunnen innemen. In dergelijke gevallen wordt het pillentoerisme een aantrekkelijke optie, omdat patiënten in België vaak het gewenste merk kunnen vinden.
De rol van de apothekers is echter niet zonder risico. Als patiënten in België medicijnen halen, kunnen Nederlandse apothekers of artsen dit niet terugvinden in de patiëntendossiers. Dit leidt tot situaties waarin artsen niet op de hoogte zijn van de medicatie die een patiënt heeft gebruikt, wat kan leiden tot conflicten bij het voorschrijven van andere medicijnen. Hierom raadt de apotheker aan dat patiënten ervoor zorgen dat hun Nederlandse apotheek op de hoogte is van de medicatie die ze in België hebben gekocht. Dan kan dit in het patiëntendossier worden ingevoerd, wat de veiligheid van de patiënt verder kan verbeteren.
Gezondheidsrisico’s en Beleidsmaatregelen
Het onbeperkt kopen van antibiotica zonder medische toezicht brengt meerdere gezondheidsrisico’s met zich mee. In veel landen in Zuid- en Oost-Europa kunnen mensen antibiotica nog zonder recept kopen bij de apotheek, en binnen de EU mag dit dan wel niet, maar dat zegt niet dat het ook niet gebeurt. Ook worden vaak meer pillen verstrekt dan nodig zijn voor één kuur. Mensen bewaren deze en gebruiken ze weer wanneer ze denken ze nodig te hebben. Hierbij is vaak helemaal niet duidelijk of deze mensen überhaupt een bacteriële infectie hebben. Dit leidt tot het verkeerd of onnodig gebruik van antibiotica, wat een belangrijke oorzaak is van antimicrobiële resistentie.
Het congres "Towards a more prudent use of antibiotics in the European Union", georganiseerd door het NIVEL en de Universiteit van Antwerpen op 17 juni, was een geassocieerde bijeenkomst van het Nederlands voorzitterschap van de Europese Unie. Beleidsmakers en veldpartijen uit 21 Europese landen kwamen bij elkaar en wisselden ideeën uit om het antibioticagebruik te verbeteren. Dit varieerde van een landelijke aanpak in bijvoorbeeld Spanje, Zweden en Groot-Brittannië tot voorbeelden van relatief eenvoudige lokale interventies die gemakkelijk over te nemen zijn. Resultaat van het congres is het "Utrecht statement on antibiotic use", waarin acties aangekondigd worden om als Europa en in de lidstaten te werken aan een rationeler gebruik van antibiotica.
Het gebruik van antibiotica zonder medische beoordeling is een groeiend probleem in de EU, en dit heeft geleid tot een toenemend aantal initiatieven om dit te beheersen. Het doel is om het gebruik van antibiotica te beperken tot situaties waarin het echt nodig is, en om de risico’s op antimicrobiële resistentie te verminderen. In Nederland is dit al een aanvaarde norm, maar in België is dit nog niet zo ver gevorderd. Het pillentoerisme en het kopen van antibiotica zonder recept in België zijn daarom een zorgwekkend fenomeen dat aandacht verdient.
Conclusie
Het gebruik van antibiotica zonder recept in België heeft geleid tot een groeiend fenomeen van pillentoerisme, waarbij Nederlanders naar België reizen om medicijnen te halen die in hun eigen land niet beschikbaar zijn of waarvan het gebruik is beperkt. Deze praktijk brengt zowel praktische als medische risico’s met zich mee, die voor zowel individuen als de gezondheidszorgsystemen van betekenis zijn. Het kopen van antibiotica zonder medische toezicht leidt tot situaties waarin de patiëntendossiers niet op de hoogte zijn van de medicatie die is gebruikt, wat kan leiden tot conflicten bij het voorschrijven van andere medicijnen. Bovendien is het kopen van receptmedicijnen via internet een groeiend fenomeen dat ook zorgwekkend is, omdat de kwaliteit van de medicijnen niet gegarandeerd is en het verkeerd of onnodig gebruik van antibiotica kan leiden.
Het antibioticagebruik in Nederland is relatief laag vergeleken met andere EU-landen, en dit is een positieve ontwikkeling in de strijd tegen antimicrobiële resistentie. Het is echter belangrijk om ook in andere landen te werken aan een rationeler gebruik van antibiotica, en om de risico’s van pillentoerisme en het onbeperkt kopen van zware medicijnen zonder medische toezicht te verminderen. De rol van de apothekers, artsen en consumenten is hierin van groot belang, en het is essentieel dat deze partijen samenwerken om de gezondheidszorg te verbeteren en de risico’s van pillentoerisme en antibiotica-misbruik te beheersen.