Pepernoten zijn een klassieke, ambachtelijke Sinterklaaslekkerheid, die al sinds de 16e eeuw populair zijn in Nederland. Oud-Hollandse pepernoten verschillen duidelijk van hun moderne tegenhangers, zoals kruidnoten. Ze zijn traditioneel taaier, speculaasachtiger en bevatten meestal geen boter. In dit artikel worden meerdere varianten van oud-Hollandse pepernoten besproken, inclusief hun geschiedenis, bereidingswijzen en ingrediënten. Naast klassieke recepten wordt ook ingegaan op innovatieve varianten, zoals het gebruik van starterrestant. Het artikel geeft een overzicht van de verschillen tussen pepernoten en kruidnoten, en legt uit waarom het belangrijk is om deze termen te onderscheiden.

Wat zijn oud-Hollandse pepernoten?

Oud-Hollandse pepernoten zijn traditionele, taaie gebakken deegballen die vaak geassocieerd worden met Sinterklaas. Ze worden meestal gemaakt met rogge- of volkorenmeel, honing of stroop, en een mengsel van specerijen zoals anijs, kaneel, gember en kruidnagels. In tegenstelling tot kruidnoten, die knapperig en meestal ronde bolletjes zijn, zijn pepernoten vierkant of blokachtig in vorm en hebben ze een zachtere, taaiere structuur. Deze lekkernijen worden vaak gebakken in plaats van gebraden of geroosterd, en zijn een klassieke ambachtelijke snack.

Geschiedenis van de pepernoten

De oorsprong van pepernoten ligt in de 16e eeuw, toen Nederland begon te handelen in exotische specerijen via de VOC. Deze specerijen, zoals peper, kaneel en anijs, werden snel populair en werden gebruikt in allerlei lekkernijen. Pepernoten zijn een van de oudste bekende recepten, en het woord "pepernoot" komt waarschijnlijk van de term "peper" als verzamelnaam voor specerijen en "noot" als verwijzing naar de vorm van het deeg. In die tijd werden pepernoten vaak als ambachtelijke lekkernij gemaakt, en tegenwoordig is het een geliefde Sinterklaas-traditie.

Pepernoten versus kruidnoten

Het is belangrijk om een onderscheid te maken tussen pepernoten en kruidnoten. Pepernoten zijn vierkant of blokachtig in vorm en hebben een taaie, taaiere structuur. Kruidnoten zijn daarentegen ronde bolletjes en hebben een knapperigere textuur. De verwardheid ontstaat doordat beide lekkernijen vaker pepernoten worden genoemd. Historisch gezien zijn echte pepernoten gemaakt met specerijen en rogge- of volkorenmeel, terwijl kruidnoten vaker boter en suiker bevatten. Deze verandering is grotendeels het gevolg van industriële productie en de opkomst van massaproducten.

Oud-Hollandse pepernoten versus Friese pepernoten

Oud-Hollandse pepernoten worden vaak verward met Friese pepernoten. Echter, deze twee lekkernijen zijn op elkaar niet te verwarren. Friese pepernoten bevatten geen boter en zijn dus niet zo brossig als oud-Hollandse pepernoten. Een hoofdbestanddeel van Friese pepernoten is honing, wat ze een tikje chewy maakt. Oud-Hollandse pepernoten zijn daarentegen duidelijk speculaasachtiger in smaak en structuur.

Recepten voor oud-Hollandse pepernoten

Er zijn meerdere varianten van oud-Hollandse pepernoten, afhankelijk van de ingrediënten en bereidingswijzen. Hieronder worden drie verschillende recepten besproken, inclusief de gebruikte ingrediënten en bereidingsstappen.

Recept 1: Traditionele pepernoten

Ingrediënten

• 150 gram acaciahoning
• 100 gram donkere basterdsuiker
• 300 gram roggebloem
• 3 gram zout
• 12 gram gemalen anijszaad
• 25 gram water
• 10 gram bakpoeder
• Neutrale olie om in te vetten

Bereiding

1. Verhit de honing in een pan of magnetron zonder het te laten koken. Roer het door de basterdsuiker om deze iets op te laten lossen.
2. Meng de roggebloem, zout, anijspoeder en bakpoeder in een kom.
3. Giet het hete honing-suiker mengsel over de droge ingrediënten en kneed goed door. Let op, het kan nog erg heet zijn.
4. Vet een bakblik van ongeveer 25-30 cm in en rol het deeg uit tot dunne stukken.
5. Snijd het deeg in blokjes en bak ze in een oven van 180°C gedurende 10-15 minuten.
6. Laat de pepernoten afkoelen op een rooster.

Recept 2: Gezonder variant

Ingrediënten

• 125 gram volkoren roggemeel
• 125 gram zelfrijzend bakmeel
• 125 gram honing en/of stroop
• 100 gram basterdsuiker
• 1 eetlepel speculaaskruiden
• 1 theelepel gemalen anijszaad
• Snufje zout
• 1 ei

Bereiding

1. Meng de honing, stroop, speculaaskruiden, anijs, zout en ei in een kom.
2. Voeg het meel toe en kneed er een stevig deeg van.
3. Zet het deeg afgedekt in de koelkast voor minstens een uur.
4. Verwarm de oven op 200°C en rol het deeg uit.
5. Snijd het deeg in blokjes en bak deze in 10-15 minuten.
6. Laat de pepernoten afkoelen op een rooster.

Recept 3: Pepernoten met starterrestant

Ingrediënten

• 125 gram volkoren roggemeel
• 125 gram zelfrijzend bakmeel
• 125 gram honing en/of stroop
• 100 gram basterdsuiker
• 1 eetlepel speculaaskruiden
• 1 theelepel gemalen anijszaad
• Snufje zalt
• 1 ei
• Starterrestant (ongeveer 100 gram)
• Baking soda

Bereiding

1. Laat de dadels 10 minuten weken in warm water en pureer ze met 2-3 eetlepels weekwater tot een gladde pasta.
2. Meng in een kom het roggemeel, speculaaskruiden, kaneel, gemalen anijs, zout en baking soda.
3. Mix de starterrestant, dadelpuree, basterdsuiker en citroensap in een aparte kom tot een glad mengsel.
4. Voeg de droge ingrediënten toe aan het natte mengsel en kneed tot een stevig deeg. Voeg 2 tot 4 eetlepels melk toe, afhankelijk van de stevigheid. Het deeg moet licht plakkerig maar kneedbaar zijn.
5. Verdeel het deeg in drie delen en rol elk deel uit tot een sliert van ongeveer 2 cm dik.
6. Snijd de slierten in stukjes van 1,5 tot 2 cm breed en bak ze in een oven van 160°C gedurende 10-15 minuten.
7. Laat de pepernoten afkoelen op een rooster.

Variaties en tips

Pepernoten kunnen op verschillende manieren aangepast worden, zowel qua smaak als textuur. Hieronder worden enkele variaties en tips besproken.

Variatie 1: Gevulde pepernoten

Een populaire variatie is gevulde pepernoten. Dit kan gedaan worden door een kleine hoeveelheid gesneden chocolade of noten in het deeg te verwerken. Deze variatie geeft de lekkernij een extra smaakdimensie en maakt hem geschikt voor zowel kinderen als volwassenen.

Variatie 2: Chocolade pepernoten

Nadat de pepernoten zijn afgekoeld, kunnen ze gedoopt worden in gesmolten chocolade voor een extra lekkernij. Dit is een eenvoudige manier om de smaak en het uiterlijk van de pepernoten te verrijken.

Variatie 3: Extra specerijen

De smaak van pepernoten kan verder verrijkt worden door extra specerijen toe te voegen, zoals nootmuskaat of gember. Deze variatie is ideaal voor mensen die een krachtigere smaak prefereren.

Tip: Roken in de koelkast

Het roken van het deeg in de koelkast is een essentieel onderdeel van de bereidingswijze. Dit zorgt ervoor dat de smaken goed in elkaar trekken en het deeg beter rijpt. Het is aan te raden om het deeg minstens een uur in de koelkast te laten rusten voordat het wordt uitgerold en gebakken.

Tip: Deeg niet te plakkerig maken

Het deeg moet licht plakkerig zijn, maar niet te plakkerig om te werken. Als het deeg te plakkerig is, kan wat extra meel toegevoegd worden om de juiste consistente te verkrijgen.

Oud-Hollandse pepernoten in de modern keuken

Oud-Hollandse pepernoten zijn een klassieke lekkernij, maar ze kunnen ook aangepast worden aan moderne smaken en trends. Met het gebruik van starterrestant of andere innovatieve ingrediënten kan het recept verfijnd worden. Deze variaties behouden de essentie van oud-Hollandse pepernoten, maar brengen ook een nieuwe dimensie toe aan de smaak en textuur.

Starterrestant in pepernoten

Een innovatieve variant is het gebruik van starterrestant. Starterrestant is een restant van sourdough, dat vaak wordt gebruikt in broodbereiding. Het zuurtje in het starterrestant geeft de pepernoten een extra smaak en een zachtere textuur. Deze variant is niet alleen uniek in smaak, maar ook een duurzame manier om restproducten te hergebruiken in de keuken.

Honing versus stroop

Hoewel honing en stroop beide gebruikt kunnen worden in pepernoten, heeft elk van deze ingrediënten een eigen smaak en textuur. Honing geeft de pepernoten een lichtere, zoetere smaak, terwijl stroop een dieper, rauwere smaak toevoegt. Het is aan te raden om te experimenteren met deze ingrediënten om te zien welke smaak het meest geschikt is voor persoonlijke voorkeuren.

Conclusie

Oud-Hollandse pepernoten zijn een klassieke, ambachtelijke lekkernij die al sinds de 16e eeuw populair is in Nederland. Ze zijn taaier, speculaasachtiger en bevatten meestal geen boter, in tegenstelling tot kruidnoten. Het is belangrijk om een onderscheid te maken tussen pepernoten en kruidnoten, omdat ze verschillen qua smaak, textuur en bereidingswijze. Oud-Hollandse pepernoten zijn niet alleen een geliefde Sinterklaas-traditie, maar ook een lekkernij die aangepast kan worden aan moderne trends en smaken. Door het gebruik van starterrestant of andere innovatieve ingrediënten kan het recept verfijnd worden, terwijl de essentie van oud-Hollandse pepernoten behouden blijft.

Bronnen

1. Pepernoten - Gwenns Bakery
2. Oud-Hollandse pepernoten - Foodness
3. Pepernoten - Brabantse Verhalen
4. Pepernoten met starterrestant - Zuur de Sem Recepten
5. Friese pepernoten - What the Smell
6. Volkoren kruidnoten - Voedzaam en Snel
7. Pepernoten bakken - Spelactief