Spekdikken zijn een typisch Gronings streekgerecht dat sinds eeuwen een belangrijke rol speelt in de traditionele keuken, met name rond de jaarwisseling. Deze hartige pannenkoeken worden vaak gemaakt met een mix van roggemeel en tarwemeel, en bevat meestal spek en droge worst. Het recept en de bereidingswijze variëren per regio en familie, maar het eindresultaat is altijd een smakelijke en warme lekkernij. In dit artikel wordt een overzicht gegeven van de geschiedenis, ingrediënten, bereidingsmethoden en tips voor het maken van deze typische Groningse specialiteit.
Historische achtergrond en betekenis
Spekdikken zijn meer dan alleen een lekkernij; ze symboliseren een oude traditie die zich vooral in de regio Westerwolde en het oosten van Groningen voortplant. Traditioneel worden spekdikken gebakken in de maand december, met name in de laatste weken voor oud en nieuw. Dit is ook een tijd dat mensen in het kader van het nieuwjaarsfeest samenkomen en deze hartige pannenkoeken delen.
Volgens bronnen zoals noorderland.nl en discovergroningen.com was het in de verre verleden vooral vrouwen die spekdikken bakte, en dit deed men in grote hoeveelheden. Het was een taak die voorafging aan de feestdagen, waarbij het gevoel van samenkomen en traditie een belangrijke rol speelde.
Een interessant detail is dat spekdikken meestal werden gebakken op een zogenaamd "nijjoarsiezer" (nieuwjaarsijzer), een speciaal gereedschap dat werd gemaakt door een smid en vaak als huwelijksgeschenk werd gegeven. Tegenwoordig worden spekdikken voornamelijk in een elektrisch wafelijzer gemaakt, wat het proces makkelijker en sneller maakt.
Ingrediënten voor spekdikken
De ingrediënten die gebruikt worden voor spekdikken variëren per recept, maar er zijn een aantal gemeenschappelijke ingrediënten die in bijna elk recept voorkomen. Hieronder is een overzicht van de ingrediënten uit meerdere bronnen:
| Ingrediënt | Aantal of hoeveelheid (per bron) |
|---|---|
| Roggemeel (grof of midden gemalen) | 500 - 1500 gram |
| Gerstemeel (grof) | 500 gram |
| Tarwemeel | 500 gram |
| Basterdsuiker | 200 - 1000 gram |
| Bruine suiker | 250 gram |
| Stroop (schenkstroop of keukenstroop) | 125 - 500 gram |
| Boter of margarine | 200 - 400 gram |
| Eieren | 4 - 8 stuks |
| Water | 500 ml |
| Melk | 750 ml |
| Zout | 10 - 2 theelepels |
| Anijszaad | 2 - 30 gram |
| Kardemomzaad | 1 eetlepel |
| Kaneel | 1 theelepel |
| Droge metworst | 500 gram |
| Ontbijtspek | 250 gram |
| Rookspek | 300 gram |
Het is belangrijk op te merken dat sommige recepten spekdikkenmeel bevatten, een speciaal mengsel van roggemeel en tarwemeel dat door molenaars wordt gemaakt. Dit meel is specifiek ontworpen voor het bakken van spekdikken en kan worden gekocht bij lokale molenaars of in sommige supermarkten.
Bereidingswijze van spekdikken
De bereidingswijze van spekdikken is relatief eenvoudig, maar vereist wel wat voorbereiding en geduld. Hieronder is een stapsgewijze uitleg van de bereidingsmethode, op basis van de beschrijvingen in de bronnen:
Stap 1: Het maken van het beslag
- Klop de eieren los in een emmer of pan.
- Voeg stroop, suiker en boter of margarine toe. Meng dit met een handmixer tot een vloeibaar mengsel.
- Voeg het spekdikkenmeel toe en meng tot een stevig beslag ontstaat.
- Giet beetje bij beetje warm water of melk toe tot het beslag de gewenste consistentie heeft (dikker dan pannenkoekenbeslag).
- Dek het beslag af en laat het een nacht rusten op kamertemperatuur. Dit zorgt voor een betere structuur en smaak.
Stap 2: Voorbereiding van de ingrediënten
- Snijd de metworst en het spek in kleine stukjes. Dit kan een tijd kosteren, maar het is belangrijk dat het vlees niet te groot is om goed te bakken.
- Zet de stukjes spek en worst in de koelkast tot ze koud zijn. Dit voorkomt dat ze direct beginnen te verkoken wanneer ze in het beslag worden toegevoegd.
Stap 3: Het bakken van de spekdikken
- Verwarm het wafelijzer of nijjoarsiezer. Dit is het meest gebruikelijke gereedschap voor het bakken van spekdikken.
- Giet een lepel beslag op het hete ijzer.
- Voeg direct daarna een paar stukjes spek en worst toe.
- Bak de spekdikken tot ze een mooie bruine kleur krijgen. Dit kan ongeveer 2-3 minuten duren.
- Verwijder het overtollige vet met keukenpapier na het bakken.
- Bak de spekdikken het beste in een schuur of buiten, aangezien het bakken veel nare luchtjes produceert.
Het is belangrijk om te weten dat het beslag soms iets stijf kan worden na een nacht rust. In dat geval kan wat warm water worden toegevoegd om de gewenste consistentie te herstellen.
Variaties en tips
De bereidingswijze van spekdikken is vrij flexibel, wat betekent dat er ruimte is voor variatie. Hieronder zijn enkele tips en suggesties voor het maken van spekdikken:
- Soort meel: Het gebruik van midden gemalen roggemeel zorgt ervoor dat de spekdikken minder hard worden, zoals vermeld in een reactie op mensenlichaam.nl.
- Aromatische toevoegingen: Voeg kaneel of anijs toe aan het beslag voor een extra smaak. Sommige recepten gebruiken zelfs een beetje stroop om de kleur en smaak verder te versterken.
- Vleessoorten: Hoewel Groninger metworst en ontbijtspek de meest gebruikte ingrediënten zijn, kan men ook andere gedroogde worstsoorten proberen. Dit kan de smaak verder raffinieren.
- Zout en zoet: Spekdikken zijn een mix van hartig en zoet, wat het een unieke smaak geeft. Het is aan te raden om het zoutgehalte zorgvuldig te controleren, vooral als men het voor een groep mensen maakt.
Spekdikken en de jaarwisseling
Spekdikken zijn niet alleen een smakelijke lekkernij, maar ook een belangrijk onderdeel van de jaarwisseling in Groningen. Volgens dorpskrantpuiflijk.nl zijn er twee varianten van kniepertjes die ook vaak worden gemaakt in deze tijd. Deze zijn dunne wafeltjes die symbolisch voor het einde en het begin van het jaar staan.
De traditie van het bakken van spekdikken is een belangrijke culturele en culinair aspect van het Groningse volk. Het is een activiteit die vaak gezamenlijk wordt uitgevoerd, waarbij familieleden of vrienden bij elkaar komen om deze lekkernij te maken en te delen. Dit geeft het feest een warme en persoonlijke toets.
De betekenis van spekdikken in de huidige tijd
Hoewel spekdikken traditiegetrouw in de maand december worden gebakken, zijn ze tegenwoordig ook beschikbaar in andere tijden van het jaar. Sommige mensen gebruiken het als een lekkernij die bij het kerstfeest past of als een warme maaltijd op koele dagen. Het is ook mogelijk om spekdikken als een soort snack of maaltijd te serveren.
Het gebruik van elektrische wafelijzers heeft het bakken van spekdikken makkelijker gemaakt, wat betekent dat ze ook door jongere generaties worden gemaakt en genoten. Echter, de traditie van het bakken op een open vuur of in een schuur is nog steeds aanwezig, vooral in dorpen en streekgezinnen.
Samenwerking met lokale molenaars
Een uniek aspect van het maken van spekdikken is het gebruik van spekdikkenmeel, een speciaal meel dat wordt gemaakt door lokale molenaars. Dit meel is een mix van roggemeel en tarwemeel, waarbij de verhouding en de manier van mengen kunnen variëren per molenaar. Dit zorgt ervoor dat er lichte verschillen in smaak en kleur kunnen ontstaan tussen verschillende batches van spekdikkenmeel.
Sommige supermarkten bieden ook spekdikkenmeel aan, maar dit komt vaak van dezelfde molenaars die het ook voor de lokale markt maken. Het is dus mogelijk om spekdikkenmeel online of bij een lokale molen te kopen, afhankelijk van de beschikbaarheid.
Conclusie
Spekdikken zijn een unieke en hartige lekkernij die sinds eeuwen een belangrijke rol speelt in de Groningse keuken, met name rond de jaarwisseling. Het maken van spekdikken vereist wat voorbereiding en geduld, maar de beloning is groot. Het resultaat is een smakelijke pannenkoek die zowel hartig als zoet is, en die vaak wordt gedeeld met familie en vrienden.
De traditie van het bakken van spekdikken is nog steeds aanwezig en wordt door jongere generaties voortgezet, hoewel de technologie (zoals elektrische wafelijzers) het proces iets makkelijker heeft gemaakt. Toch blijft de essentie van het bakken van spekdikken – het samenkomen en het delen van een lekkernij – hetzelfde.
Voor iedereen die de smaak van deze typische Groningse specialiteit wil ontdekken, is het aan te raden om het recept te proberen. Spekdikken zijn niet alleen een lekkernij, maar ook een deel van de rijke culturele erfgoed van Groningen.