Antibiotica zonder recept: risico’s, regels en verantwoordelijk gebruik
Het gebruik van antibiotica zonder artsrecept is een complex en controversieel onderwerp, dat zowel in Nederland als in andere landen regelmatig in het nieuws komt. Ondanks de internationale overeenkomsten en richtlijnen die het verkeerd gebruik van antibiotica aanpakken, blijkt het in verschillende landen mogelijk om deze middelen zonder recept te verkrijgen. Dit leidt tot risico’s op antibioticaresistentie en verspreiding van bacteriën die niet meer gevoelig zijn voor behandeling. In dit artikel wordt ingegaan op de juridische, gezondheids- en maatschappelijke aspecten van het gebruik van antibiotica zonder recept, met aandacht voor de regels in Nederland en de bredere context van zelfmedicatie.
Het artikel is opgebouwd in drie hoofdstukken: eerst wordt ingegaan op de juridische situatie in Nederland en de toegang tot antibiotica, vervolgens op de risico’s die gepaard gaan met het onbeheerlijk gebruik van deze middelen, en ten slotte op de rol van de arts, apotheker en de consument in het verantwoord gebruik van antibiotica. De besluitende paragrafen geven richtlijnen voor het juist gebruik van antibiotica en het belang van samenwerking tussen zorgverleners en burgers om antibioticaresistentie te beheersen.
Juridische situatie en toegang tot antibiotica
In Nederland is het wettelijk voorgeschreven dat antibiotica alleen op voorschrift van een arts of zorgverlener kunnen worden verkregen. Dit betekent dat de toegang tot antibiotica strikt gereguleerd is en dat apotheken verplicht zijn om een artsrecept te controleren voordat de medicijnen worden afgeleverd. Deze regeling is ontworpen om het risico op antibioticaresistentie te beperken en om te zorgen dat antibiotica enkel gebruikt worden wanneer dat medisch noodzakelijk is.
Toch blijkt uit onderzoek dat in sommige Europese landen het gebruik van antibiotica zonder recept vrij algemeen is. Zo is het in landen als Spanje, Italië, Hongarije, Roemenië, Griekeland en Cyprus mogelijk om antibiotica zonder artsrecept te kopen. Dit komt terwijl het in de Europese Unie niet mag. In deze landen is zelfmedicatie – het gebruik van antibiotica zonder medische begeleiding – een groeiend fenomeen. Mensen bewaren vaak restjes van vorige kuur en gebruiken deze opnieuw bij vergelijkbare klachten. Ook geven mensen antibiotica aan familie of vrienden, zonder dat er duidelijkheid is of de klachten bacterieel van aard zijn. Dit is een serieuze zorg, aangezien antibiotica enkel effectief zijn bij bacteriële infecties en niet bij virale aandoeningen zoals griep of verkoudheid.
Het ARNA-project, dat onderzoek heeft gedaan in de genoemde zes landen, heeft duidelijk laten zien dat het gebruik van antibiotica zonder artsrecept een brede impact heeft op het medische gebruik en op de ontwikkeling van resistentie. De mate van toegang tot antibiotica varieert tussen de landen, met in Griekenland en Roemenië een hogere toegang dan in Italië. Naast het gebruik zonder recept is er ook sprake van een hoge verstrekkingsfrequentie van voorgeschreven antibiotica, wat het probleem verder verergert.
In Nederland geldt een andere regelgeving. Het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) bepaalt welke medicijnen zonder recept verkrijgbaar zijn en waar ze verkocht mogen worden. Het CBG is verantwoordelijk voor het beoordelen van geneesmiddelen en het vaststellen van of deze zonder recept toegankelijk mogen zijn. Voor antibiotica is dit niet het geval; deze middelen zijn in Nederland strikt gereguleerd. Dit betekent dat consumenten in Nederland geen antibiotica kunnen kopen zonder een duidelijk medisch voorschrift.
De toegang tot antibiotica in Nederland wordt verder belemmerd door het feit dat apotheken bij het verstrekken van deze middelen aandacht besteden aan de medische geschiedenis van de patiënt. Apothekers controleren of de patiënt geen allergieën heeft voor het antibioticum en of er geen interacties zijn met andere medicijnen die gebruikt worden. Daarnaast is het belangrijk om de juiste dosering en duur van de kuur te garanderen, wat alleen mogelijk is met medische begeleiding.
Risico’s van het onbeheerlijk gebruik van antibiotica
Het onbeheerlijk gebruik van antibiotica, zowel zonder artsrecept als met verkeerd toepassing van voorgeschreven middelen, draagt bij aan de wereldwijde groei van antibioticaresistentie. Antibioticaresistentie is een van de grootste gezondheidsproblemen in de moderne medische wereld. Het gebeurt als bacteriën zich aanpassen aan antibiotica en deze middelen niet meer effectief zijn. De resistentie kan zich verspreiden via mens-mens contact, dieren en voedselketens. De gevolgen zijn zorgwekkend: infecties die eerst eenvoudig te behandelen waren, kunnen plots ongevoelig raken voor alle bekende antibiotica.
De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en andere medische autoriteiten waarschuwen voor de toegenomen verspreiding van resistentie en benadrukken het belang van verantwoord gebruik van antibiotica. In Nederland draagt het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) bij aan dit proces door het reguleren van antibiotica-gebruik en het stimuleren van het juist gebruik. Ook wordt er actief geïnformeerd over het belang van het juist gebruik van antibiotica, bijvoorbeeld tijdens de World Antimicrobial Awareness Week.
Een van de belangrijkste redenen waarom het gebruik van antibiotica zonder artsrecept problematisch is, is dat mensen vaak geen duidelijke kennis hebben over de indicaties van deze middelen. Veel mensen geloven bijvoorbeeld dat antibiotica ook werken tegen virale aandoeningen zoals griep of verkoudheid. In werkelijkheid zijn antibiotica enkel effectief tegen bacteriële infecties. Het gebruik van antibiotica bij virale klachten heeft geen effect en draagt alleen bij aan de ontwikkeling van resistentie. Daarnaast is het verkeerd om antibiotica te stoppen zodra de klachten verminderen. Dit leidt ertoe dat niet alle bacteriën gedood worden en dat de resistentie kan groeien.
Een ander risico is het gebruik van restjes antibiotica of van middelen die zijn gekocht bij familie of vrienden. In sommige gevallen kan dit leiden tot een verkeerde dosis, bijwerkingen of interacties met andere medicijnen. Dit is vooral gevaarlijk voor jonge kinderen, ouderen of mensen met andere aandoeningen. Apothekers en artsen adviseren daarom om nooit restjes of middelen van anderen te gebruiken. Bij elke infectie is het noodzakelijk om eerst een arts te raadplegen, zodat een juiste diagnose gesteld kan worden en een passende kuur voorgeschreven kan worden.
Het gebruik van antibiotica zonder medische begeleiding kan ook leiden tot verkeerde toepassing. Bijvoorbeeld, wanneer mensen geen aandacht besteden aan de dosering of de duur van de kuur, kan het gebeuren dat de bacteriën niet volledig gedood worden. Dit verhoogt het risico op resistentie. Het is daarom belangrijk dat antibiotica enkel gebruikt worden volgens het voorschrift van de arts of zorgverlener.
Rol van arts, apotheker en consument in het verantwoord gebruik van antibiotica
Het verantwoord gebruik van antibiotica is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van arts, apotheker en consument. Elke partij heeft een belangrijke rol te spelen in het verminderen van het risico op antibioticaresistentie en in het bevorderen van het juist gebruik van deze middelen.
De arts of zorgverlener is verantwoordelijk voor de diagnose van de klacht en het bepalen of een antibioticumkuur nodig is. Het is niet altijd noodzakelijk om antibiotica te gebruiken; in veel gevallen is de klacht virale van aard en kunnen andere middelen of rust voldoende zijn. Wanneer antibiotica wél nodig zijn, is het belangrijk dat de arts een duidelijk voorschrift geeft over de duur van de kuur, de dosering en de wijze van inname. De arts moet ook duidelijk maken waarom antibiotica nodig is en wat de gevolgen zijn van het stoppen van de kuur of het niet volgen van het voorschrift.
De apotheker speelt een cruciale rol in het controleren van het voorschrift en in het adviseren van de patiënt. Bij het afleveren van antibiotica moet de apotheker controleren of de patiënt geen allergieën heeft voor het antibioticum en of er geen interacties zijn met andere medicijnen. Daarnaast moet de apotheker duidelijk uitleggen hoe de patiënt het medicijn moet innemen en wat de mogelijke bijwerkingen zijn. De apotheker kan ook adviseren over het juist gebruik van het medicijn en de belangrijkheid van het volgen van het voorschrift.
De consument is verantwoordelijk voor het juist gebruiken van het antibioticum. Het is belangrijk om de kuur volledig af te maken, zelfs als de klachten al verminderen. Het is ook belangrijk om het medicijn op het juiste tijdstip te innemen en geen inname te overslaan. Daarnaast moet de patiënt aandacht besteden aan eventuele bijwerkingen en deze melden aan de arts of apotheker. Het is ook belangrijk om geen restjes antibiotica te bewaren of aan anderen te geven. In plaats daarvan moet de patiënt deze restjes teruggaan aan de apotheek of deze op een verantwoorde manier weggooien.
Het juist gebruik van antibiotica is tevens belangrijk bij reizen. In veel landen is het mogelijk om antibiotica zonder recept te kopen, maar het is belangrijk om hier toch verantwoord mee om te gaan. Het is aan te raden om vooraf medische advies in te winnen en het gebruik van antibiotica alleen te doen bij een duidelijke medische indicatie. Bij reizen is het ook belangrijk om aandacht te besteden aan hygiëne, zoals het vaak wassen van de handen, het vermijden van slechte hygiëne en het vermijden van contact met zieke personen. Deze maatregelen kunnen helpen bij het voorkomen van infecties en het verminderen van de noodzaak van antibioticagebruik.
Conclusie
Het gebruik van antibiotica zonder artsrecept is in Nederland strikt gereguleerd en is niet toegestaan. In andere landen is dit in sommige gevallen mogelijk, wat leidt tot risico’s op antibioticaresistentie en verkeerd gebruik van deze middelen. Het onbeheerlijk gebruik van antibiotica, zowel zonder artsrecept als met verkeerde toepassing, draagt bij aan de wereldwijde groei van antibioticaresistentie. Het is daarom belangrijk dat antibiotica enkel gebruikt worden wanneer dat medisch noodzakelijk is en volgens het voorschrift van de arts of zorgverlener.
Het verantwoord gebruik van antibiotica is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van arts, apotheker en consument. De arts is verantwoordelijk voor de diagnose en het bepalen van de noodzaak van antibiotica. De apotheker speelt een cruciale rol in het controleren van het voorschrift en in het adviseren van de patiënt. De consument is verantwoordelijk voor het juist gebruiken van het antibioticum, inclusief het volgen van het voorschrift en het vermijden van restjes of het delen van antibiotica met anderen. Bij reizen is het belangrijk om aandacht te besteden aan hygiëne en om het gebruik van antibiotica alleen te doen bij een duidelijke medische indicatie.
Het juist gebruik van antibiotica is van groot belang voor de gezondheid van individuen en voor de maatschappij als geheel. Het helpt bij het voorkomen van antibioticaresistentie en het behoud van de effectiviteit van deze middelen in de toekomst. Het is belangrijk dat zowel zorgverleners als consumenten bewust omgaan met antibiotica en dat het gebruik van deze middelen enkel gebeurt wanneer dat medisch noodzakelijk is.