Klysma’s in de apotheek: Gebruik, indicaties en aandachtspunten zonder resep
Het gebruik van klysma’s is al eeuwenlang ingebed in de medische praktijk en dient onder andere om de ontlasting te stimuleren of medicijnen rectaal toe te dienen. In Nederland zijn verschillende klysma’s verkrijgbaar in apotheekzaken, zonder dat een artsrecept verplicht is. Toch zijn er belangrijke aandachtspunten bij het gebruik van deze producten. In dit artikel wordt een overzicht gegeven van de meest voorkomende klysma’s die zonder resep verkrijgbaar zijn, hun werkzame bestanddelen, toepassingen, contra-indicaties en veiligheidsmaatregelen. De informatie is gebaseerd op openbare gegevens van geneesmiddeleninformatiebanken, zoals de Geneesmiddeleninformatiebank Nederland (GIB) en websites van apotheekzaken.
Wat is een klysma?
Een klysma is een vloeistof die via de anuus in het lichaam wordt ingebracht, meestal om de ontlasting te stimuleren of om medicijnen direct in de dikke darm te laten werken. In medische contexten wordt een klysma gebruikt voor diagnosticatie, reiniging of medicatie. In de zorg voor huisgebruik worden klysma’s vooral ingezet bij obstipatie (verstopping) of bij de lichaamsreiniging voor bepaalde procedures.
Werkzame bestanddelen en farmaceutische vormen
De werkzame stoffen in klysma’s variëren afhankelijk van de bedoeling van het product. Bijvoorbeeld bij laxeerende klysma’s zijn fosfaatverbindingen vaak aanwezig, zoals in Colex klysma. Deze stoffen werken osmotisch en trekken water uit de darmschering, waardoor de ontlasting zacht wordt en de defecatie gemakkelijker verloopt. Andere klysma’s bevatten medicijnen zoals mesalazine (Salofalk klysma) of corticosteroïden zoals budesonide (Entocort klysma), die gebruikt worden bij darmontstekingen zoals colitis ulcerosa of ziekte van Crohn.
De farmaceutische vorm van een klysma is meestal een oplossing of suspensie die via een plastic of glazen container met een canule wordt toegediend. De hoeveelheid en samenstelling van de vloeistof kunnen variëren per product. De bijsluiter van elk product bevat essentiële informatie over toedieningswijze, dosering, contra-indicaties en eventuele bijwerkingen.
Veilige en correcte toediening
De toediening van een klysma moet zorgvuldig worden uitgevoerd om mogelijke complicaties te voorkomen. Bij het gebruik zonder artsrecept is het van groot belang dat de gebruiker goed is geïnformeerd over de juiste toedieningsmethode en de aandachtspunten. Hieronder worden enkele richtlijnen opgenomen, gebaseerd op de bijsluiterinformatie van beschikbare klysma’s.
Voorbereiding en toediening
Voor de toediening van een klysma dient de gebruiker ervoor te zorgen dat de omgeving geruststellend is en dat hij of zij voldoende privacy heeft. De klysma moet aan het lichaamstemperatuur zijn om irritatie te voorkomen. De canule van de klysma moet voorzichtig worden ingebracht via de anuus. Het is belangrijk om niet te forceren bij moeilijke inbreng, omdat dit leiding kan geven tot beschadiging van de darmschering. De gebruiker moet de inhoud van de klysma tot bijna geheel ingebracht hebben. Na toediening moet de klysma niet langer dan 2 weken gebruikt worden zonder raadpleging bij de huisarts.
Aandachtspunten bij gebruik zonder resep
Hoewel klysma’s zonder resep verkrijgbaar zijn, zijn er bepaalde aandachtspunten die gebruikers moeten kennen. De meeste klysma’s zijn alleen bedoeld voor gebruik bij volwassenen of kinderen ouder dan 12 jaar. Sommige producten zijn niet geschikt voor kinderen jonger dan 3 jaar. Bij het gebruik bij kinderen is medische toezicht verplicht. Daarnaast is het belangrijk om te weten dat klysma’s niet geschikt zijn bij bepaalde medische aandoeningen zoals hartfalen, nierproblemen, darmblokkades of darmontstekingen.
Contra-indicaties en risico’s
Er zijn verschillende situaties waarin het gebruik van een klysma niet aan te raden is. Deze contra-indicaties zijn meestal duidelijk vermeld in de bijsluiter van het product. Hieronder worden enkele belangrijke contra-indicaties opgenomen, gebaseerd op de informatie uit de bronnen:
- Obstipatie of hartfalen: Colex klysma mag niet worden gebruikt bij hartfalen of bij patiënten die last hebben van dorst en een licht gevoel in het hoofd, wat duidt op uitdroging.
- Darmblokkade of ontsteking: Het gebruik van een klysma is contrageïndiceerd bij een darmblokkade of bij ontstekingsziekten zoals colitis ulcerosa of ziekte van Crohn.
- Buikpijn of bloed in de ontlasting: Het gebruik van een klysma moet direct worden stopgezet als er bloed in de ontlasting of buikkrampen optreden.
- Allergieën of andere medische aandoeningen: Het gebruik is niet aan te raden bij allergieën voor een van de werkzame stoffen of hulpstoffen in het product.
- Verstopping met overgeven of opgeblazen gevoel: In dergelijke gevallen moet de gebruiker direct contact opnemen met de huisarts.
Gebruik bij zwangerschap en borstvoeding
Bij zwangerschap is het gebruik van klysma’s meestal alleen toegestaan bij strikt medisch noodzakelijk gebruik, zoals bij obstipatie die niet met andere methoden kan worden behandeld. Bij borstvoeding is het gebruik in de meeste gevallen veilig, maar het is verstandig om dit te bespreken met de arts of apotheekmedewerker.
Populaire klysma’s zonder resep
In Nederland zijn verschillende klysma’s verkrijgbaar zonder resep. Hieronder volgt een overzicht van enkele bekende producten, inclusief werkzame bestanddelen, toepassingen en aandachtspunten.
Colex klysma
Werkzame stoffen: Dinatriumwaterstoffosfaat (31,8 mg/ml) en natriumdiwaterstoffosfaat (139,1 mg/ml)
Toepassing: Bij obstipatie (verstopping)
Dosering: 133 ml per toediening, maximaal 1 per 24 uur
Aandachtspunten: Niet gebruiken bij hartfalen, uitdroging, darmontstekingen of bij kinderen jonger dan 3 jaar. Stoppen met gebruik bij bloedverlies uit de anus of buikkrampen.
Tabel: Werkzame stoffen en hulpstoffen in Colex klysma
| Werkzame stof | Hoeveelheid per ml |
|---|---|
| Dinatriumwaterstoffosfaat | 31,8 mg |
| Natriumdiwaterstoffosfaat | 139,1 mg |
| Hulpstof |
|---|
| Natriumbenzoaat (E211) |
| Methylparahydroxybenzoaat (E218) |
| Natriumhydroxide |
| Gezuiverd water |
| Paraffine (in de canule) |
Entocort klysma
Werkzame stof: Budesonide
Toepassing: Bij darmontstekingen zoals colitis ulcerosa of ziekte van Crohn
Dosering: 2 mg per 100 ml
Aandachtspunten: Niet gebruiken bij darmblokkade, hartfalen of bij buikpijn. Raadpleeg arts bij onverwachte bijwerkingen.
Tabel: Hulpstoffen in Entocort klysma
| Hulpstof |
|---|
| Crospovidon (E1202) |
| Lactose (0- en 1-water) |
| Magnesiumstearaat (E470b) |
| Methyloxybenzoaat (E218) |
| Natriumchloride |
| Propyloxybenzoaat |
| Riboflavine natriumfosfaat |
| Siliciumdioxide (E551) |
| Gezuiverd water |
Salofalk klysma
Werkzame stof: Mesalazine
Toepassing: Rectale toediening bij darmontstekingen
Dosering: 4 g per 60 ml
Aandachtspunten: Niet gebruiken bij darmblokkade of bij hartfalen. Stoppen bij buikpijn of bloedverlies in de ontlasting.
Tabel: Hulpstoffen in Salofalk klysma
| Hulpstof |
|---|
| Carbomeer 974P |
| Dinatrium EDTA (2-water) |
| Kaliumacetaat (E261) |
| Kaliummetabisulfaat (E224) |
| Natriumbenzoaat (E211) |
| Water voor injectie |
| Xanthaangom (E415) |
Klysma’s in de palliatieve zorg
In palliatieve zorg wordt soms gebruik gemaakt van klysma’s voor de verdieping of om medische symptomen te onderdrukken. Een voorbeeld hiervan is de zogenaamde "palliatieve kit", die bevat wordt door apotheekzaken zoals de Transvaal apotheek. Deze kits bevatten onder andere Microlax klysma’s en andere medische producten die gericht zijn op de beheersing van pijn of lasten. Het gebruik van deze producten is echter steeds onder medisch toezicht en vereist een recept.
Voorbeeld van een palliatieve kit
De palliatieve kit bevat onder andere:
- Haldol druppels (2 mg/ml)
- Scopoderm pleister (1,5 mg)
- Koelzalf tube (100 g)
- Midazolam neusspray (2,5 mg/dosis)
- Forlax sachets (10 g)
- Microlax klysma (5 ml)
- Temazepam capsule (10 mg)
- Morfine tablet (10 mg)
- Metoclopramide zetpil (10 mg)
- Paracetamol zetpil (1000 mg)
- Spuiten en naalden
Deze kit is eigendom van de apotheek en moet worden geretourneerd na het overlijden van de patiënt.
Aanbevelingen en veiligheidsmaatregelen
Het gebruik van klysma’s zonder resep vereist een zorgvuldige evaluatie van de toepassing en de persoonlijke medische geschiedenis. Hieronder worden enkele algemene aanbevelingen opgenomen die gebaseerd zijn op de bijsluiterinformatie van de beschikbare producten.
Medische toezicht en raadpleging bij de apotheek
Hoewel klysma’s zonder resep verkrijgbaar zijn, is het aan te raden om een medische raadpleging af te leggen bij de apotheek of arts, vooral bij langdurig gebruik of bij onverwachte bijwerkingen. De apotheekmedewerker kan beoordelen of het gebruik van een klysma geschikt is en eventueel alternatieve oplossingen voorstellen.
Verwijzen naar een arts
Het gebruik van een klysma moet worden beëindigd als de gebruiker bloed in de ontlasting, buikkrampen of het uitblijven van ontlasting ervaart. In dergelijke gevallen dient direct contact opgenomen te worden met de arts. Ook bij het gebruik van andere medicijnen die verstopping kunnen veroorzaken (zoals opioïden of anticholinergica) is het verstandig om medische raad in te winnen.
Beperkingen bij langdurig gebruik
Klysma’s zijn meestal bedoeld voor tijdelijk gebruik. Het is niet aan te raden om een klysma langer dan 2 weken te gebruiken zonder medische begeleiding. Langdurig gebruik kan leiden tot afhankelijkheid van het product of tot verhoogde risico’s op complicaties zoals darmbeschadiging of uitdroging.
Conclusie
Klysma’s zonder resep zijn een handig hulpmiddel voor de behandeling van obstipatie of voor de rectale toediening van medicijnen. Het gebruik van deze producten vereist echter een zorgvuldige evaluatie van de medische geschiedenis en de persoonlijke situatie. De meeste klysma’s zijn alleen geschikt voor gebruik bij volwassenen of kinderen ouder dan 12 jaar. Het is belangrijk om de bijsluiter goed te lezen en eventuele contra-indicaties en bijwerkingen te kennen. Bij twijfel of bij onverwachte symptomen dient direct contact opgenomen te worden met de arts of apotheek. Het verstandige en veilige gebruik van klysma’s draagt bij aan een effectieve en veilige zorg voor de patiënt.