Het gebruik van kalmeringsmiddelen zonder recept: een groeiend fenomeen onder jongeren
Kalmeringsmiddelen vormen een belangrijke groep geneesmiddelen die vaak worden voorgeschreven bij angst, stress of slaapproblemen. De meeste kalmeringsmiddelen, zoals benzodiazepinen, zijn echter alleen verkrijgbaar met een doktersrecept. Toch is er een groeiend fenomeen waarbij jongeren en risicogroepen deze middelen zonder recept gebruiken. Dit artikel biedt een overzicht van het huidige gebruik van kalmeringsmiddelen zonder recept, de risicogroepen die betrokken zijn, de motivaties achter dit gebruik, en de gezondheidsrisico’s die hierbij horen. Het is opgebouwd op basis van onderzoek en rapportages die in de afgelopen jaren zijn uitgevoerd in Nederland.
Het gebruik van kalmeringsmiddelen zonder recept
Kalmeringsmiddelen zonder recept worden vaak gebruikt door jongeren en kwetsbare groepen om zich te ontspannen, beter te slapen of om te concentreren. Volgens een onderzoek uit 2019 is 31,8% van de jongeren in de brede jeugdzorg in de Gooi- en Vechtstreek ooit slaap- of kalmeringsmiddelen gebruikt. Meer dan één op de vijf jongeren gebruikte deze middelen met een recept, 13,6% gebruikte deze middelen ook zonder recept. Hoewel de steekproef klein was, wijzen deze cijfers op een toenemend gebruik van kalmeringsmiddelen buiten medische indicatie.
Een ander onderzoek in 2022 onder jongeren in Justitiële Jeugdinrichtingen (JJI) toonde aan dat 6% van de jongeren in de afgelopen maand medicijnen zonder recept gebruikte. De onderzoeken gaven geen duidelijke aanduiding over welke middelen precies werden gebruikt, maar noemden benzodiazepinen, Ritalin of Modafinil als voorbeelden. Deze medicijnen zijn voorgeschreven voor angst, slaapstoornissen of aandachtsstoornissen, maar worden ook misbruikt door jongeren die geen medische indicatie hebben.
Kwetsbare groepen jongeren
Kalmeringsmiddelen zonder recept komen vaak voor in groepen jongeren die al aan de rand van de maatschappij staan. Deze jongeren vallen onder de term kwetsbare groepen jongeren, een benaming voor jongeren die meerdere risicofactoren tegelijk ervaren. Dit kan bijvoorbeeld betreffen jongeren met problemen in de gezinssituatie, jongeren uit de jeugdzorg of jongeren die op een leefgroep wonen.
De Antenne Regiomonitor beschrijft kwetsbare jongeren als groepen waarin sprake is van middelengebruik en minstens één van de volgende problemen: problematisch of overmatig drugsgebruik, meervoudige problematiek in de omgeving van de jongeren (zoals binnen de familie of vriendengroep) of overlast en criminaliteit. Het gebruik van kalmeringsmiddelen zonder recept is dan ook vaak te vinden in deze groepen jongeren.
In een onderzoek uit 2019 in Amsterdam bleek dat 20,4% van de jongeren in de brede jeugdzorg ooit slaap- of kalmeringsmiddelen gebruikte. Een op de zes jongeren gebruikte deze middelen op recept, 7,1% gebruikte deze middelen ook zonder recept. Deze jongeren werden ambulant begeleid of woonden in een leefgroep.
Het verschijnsel van kalmeringsmiddelen zonder recept
Het gebruik van kalmeringsmiddelen zonder recept is vaak het gevolg van een combinatie van stress, angst en een gevoel van onmacht. Jongeren gebruiken deze middelen om rust te krijgen, beter te slapen of om zich beter te concentreren. In sommige gevallen wordt het gebruik ook geïnitieerd door vriendengroepen of door toegang tot medicijnen die in het huis van ouders of familie liggen.
Een duidelijke motivatie is ook het feit dat jongeren deze middelen beschouwen als een "snelle oplossing" voor emotionele of mentale problemen. In de jeugdpopulatie is dit een gevaarlijk fenomeen, omdat het gebruik vaak leidt tot afhankelijkheid of verslaving. Jongeren die zonder recept gebruik maken van kalmeringsmiddelen, verliezen vaak de grip op de hoeveelheid en het tijdstip van gebruik. Dit kan resulteren in oververmoeiding, geheugenverlies of ernstige ontwenningsverschijnselen.
Gezondheidsrisico’s van kalmeringsmiddelen zonder recept
Het gebruik van kalmeringsmiddelen zonder recept brengt meerdere gezondheidsrisico’s met zich mee. Benzodiazepinen, zoals Seresta of Valium, zijn bijvoorbeeld kalmeringsmiddelen die vaak in het circuit worden gebruikt. Deze middelen hebben rustgevende en ontspannende effecten, maar zijn ook erg verslavend. Het is mogelijk dat jongeren zonder recept deze middelen steeds langer gebruiken of in grotere hoeveelheden, wat leidt tot afhankelijkheid.
De volgende signalen kunnen wijzen op een verslaving aan kalmeringsmiddelen:
- Het is niet mogelijk om het gebruik te verminderen of te stoppen.
- Er wordt per keer meer medicijn genomen dan aangeraden.
- Het gebruik is langer dan de aanbevolen duur.
- Er is een steeds groter medicijngebruik nodig om het gewenste effect te behalen.
- Er zijn bijwerkingen zoals sufheid, leeg gevoel, somberheid of geheugenverlies.
- Er zijn ernstige ontwenningsverschijnselen als het medicijn wordt geminderd of helemaal wordt gestopt, zoals hoofdpijn, zweten, trillen, duizeligheid of angstaanvallen.
- Het gebruik van het medicijn wordt geheim gehouden.
- Er wordt geprobeerd om zonder recept aan het medicijn te komen.
Deze signalen zijn te vinden bij jongeren die kalmeringsmiddelen zonder recept gebruiken. Het is dan ook belangrijk om jongeren en hun omgeving bewust te maken van de risico’s en het belang van professionele hulp.
Het gebruik van kalmeringsmiddelen in online circuits
Het fenomeen van kalmeringsmiddelen zonder recept is niet alleen te vinden in de fysieke wereld. In de afgelopen jaren is er een toename van jongeren die deze middelen online bestellen. Hoewel het in Nederland verboden is om kalmeringsmiddelen zonder recept te verkopen of te kopen, is het mogelijk om deze middelen te bestellen via webshops in landen zoals België of Duitsland.
De Consumentenbond waarschuwde in 2019 al dat het relatief makkelijk is om zware medicijnen zonder doktersrecept te bestellen. In de afgelopen jaren is er sprake van een langzame stijging in online aanbieders en vraag. Nederlanders die geen recept krijgen of niet-vergoede kalmeringsmiddelen online aanschaffen, gaan vaak naar webshops in aangrenzende landen. Dit fenomeen leidt tot een groter aantal gebruikers die problematisch gebruik maken van deze middelen.
AfkickkliniekWijzer.nl rapporteert dat het aantal hulpvragen rondom het problematisch gebruik van benzodiazepinen met 60% is toegenomen. Ook zijn er meer zoekopdrachten gericht op het kopen of gebruiken van kalmeringsmiddelen. Dit duidt op een groeiend probleemgebruik, vooral onder jongeren die de gevolgen van het gebruik niet goed begrijpen.
Het belang van voorlichting en begeleiding
Omdat het gebruik van kalmeringsmiddelen zonder recept vaak leidt tot gezondheidsproblemen, is het belangrijk dat jongeren en hun omgeving bewust gemaakt worden van de risico’s. Voorlichting speelt een centrale rol in het voorkomen van problematisch gebruik. Het is essentieel dat jongeren weten dat het gebruik van kalmeringsmiddelen niet zonder risico is, en dat het belangrijk is om professionele hulp in te schakelen bij het ontdekken van een verslaving of problematisch gebruik.
Daarnaast is het ook belangrijk dat jongeren toegang krijgen tot professionele begeleiding bij het stoppen of verminderen van het gebruik. Het stoppen met kalmeringsmiddelen zonder professionele ondersteuning is vaak gevaarlijk en kan leiden tot ernstige gezondheidsproblemen. Het gebruik van kalmeringsmiddelen zonder recept is dus niet alleen een persoonlijk probleem, maar ook een maatschappelijk probleem dat aandacht verdient.
Conclusie
Het gebruik van kalmeringsmiddelen zonder recept is een groeiend fenomeen, vooral onder jongeren en kwetsbare groepen. De meeste jongeren gebruiken deze middelen om zich te ontspannen, beter te slapen of om te concentreren. Hoewel het gebruik vaak begint met goede bedoelingen, kan het snel leiden tot problematisch gebruik of verslaving. Het is daarom belangrijk dat jongeren en hun omgeving bewust gemaakt worden van de risico’s die hierbij horen. Voorlichting en professionele begeleiding zijn essentieel bij het voorkomen en het verminderen van het gebruik van kalmeringsmiddelen zonder recept. Het betreft hier niet alleen een individueel probleem, maar ook een maatschappelijk vraagstuk dat aandacht verdient en oplossingen vraagt.