Jeuk is een veelvoorkomende klacht die in verschillende vormen kan optreden, zowel op korte termijn als chronisch. Het kan gerelateerd zijn aan een wijd spectrum van huidafwijkingen of aan interne aandoeningen. In de dermatologische praktijk wordt onderscheid gemaakt tussen meerdere vormen van jeuk, zoals pruritus sine materia (jeuk zonder huidveranderingen) en pruritus cum materia (jeuk in combinatie met huidafwijkingen). De behandeling varieert afhankelijk van de oorzaak, de ernst van de klacht, en de betrokken huidgebieden.

In dit artikel worden de belangrijkste vormen van jeuk en de bijbehorende behandelingen besproken, met een focus op dermatologische zalfgebruiken. Bovendien worden mogelijke oorzaken van jeuk besproken, evenals aanbevolen preventieve maatregelen.

Pruritus Sine Materia: Jeuk zonder Huidafwijkingen

Pruritus sine materia is een vorm van jeuk die zich niet uitdrukt in zichtbare huidveranderingen. Deze vorm van jeuk kan echter op den duur leiden tot secundaire huidaandoeningen, zoals excoriaties of lichenificatie, als gevolg van herhaald krabben. De oorzaak van pruritus sine materia is vaak onduidelijk, maar er zijn een aantal bekende factoren die kunnen bijdragen aan het ontstaan van deze klacht.

Een bekende oorzaak is een overgevoeligheidsreactie op insektenbeten. Bijvoorbeeld, strophulus infantum is een acute vorm van pruritus sine materia die vooral bij kinderen tussen 2 en 8 jaar voorkomt. Deze aandoening is gekenmerkt door het ontstaan van jeukende papels, vaak met een erythematische hof, en wordt vooral in de zomer en herfst gezien. Hoewel de exacte oorzaak niet altijd duidelijk is, wordt vaak gespeculeerd dat het een reactie is op een insectenbeten.

Bij ouderen is een andere vorm van pruritus sine materia bekend als pruritus senilis. Deze vorm van jeuk is vaak het gevolg van droogheid van de huid, veroorzaakt door een verminderde talgklierproductie. De huid is vaak zichtbaar droog, met een fijne schilfering, vooral op de flanken, bovenarmen en onderbenen. De behandeling van pruritus senilis houdt meestal in het verbeteren van de huidvochtigheid door het gebruik van vetcrèmes, badolie, of andere vochtinbrengende middelen.

Pruritus Cum Materia: Jeuk met Huidafwijkingen

In tegenstelling tot pruritus sine materia, is pruritus cum materia gekenmerkt door zichtbare huidafwijkingen. Deze kunnen bestaan uit jeukende papels, papulovesikels, urticariële papels of persisterende noduli. De secundaire effecten van krabben, zoals excoriaties, erosies of ulceraties, zijn vaak aanwezig. Deze vorm van jeuk komt vaak voor bij dermatosen zoals eczeem, psoriasis of schimmelinfecties.

Bij eczeem, met name atopisch eczeem, is het huidoppervlak vaak droog en ontstoken, wat leidt tot een sterk jeukend gevoel. De behandeling van eczeem omvat het gebruik van corticosteroïden, die een goed antipruritisch effect hebben. Echter, langdurig gebruik van corticosteroïden is niet aan te raden vanwege mogelijke bijwerkingen. Daarom worden alternative therapieën, zoals antihistaminica of mentholcrèmes, vaak ingezet.

Bij psoriasis is de huid dikker en verhoogd, met zichtbare schilfers. Ook hier wordt het gebruik van corticosteroïden vaak aanbevolen, samen met andere dermatologische zalfen of schudsels. In sommige gevallen kan het gebruik van UVB-therapie of PUVA-therapie effectief zijn bij het verminderen van jeuk en ontsteking.

Behandeling van Jeuk: Lokale en Orale Antipruriginosa

De behandeling van jeuk houdt vaak in het gebruik van lokale of orale antipruriginosa. Deze middelen worden gekozen op basis van de ernst van de klacht, de betrokken huidgebieden en de oorzaak van de jeuk. De meest gebruikte lokale antipruriginosa zijn schudsels, crèmes en zalfen die bepaalde actieve stoffen bevatten, zoals menthol, capsaïcine of lidocaïne.

Schudsels zoals lotio alba FNA of calamine lotion FNA hebben een afkoelend effect en worden vaak gebruikt bij acute jeuk. De werkingsmechanisme berust op het verdampen van water of alcohol, wat leidt tot een koelend en verlichtend effect op de huid. Menthol is een veelgebruikte stof in deze preparaten en heeft een vermogens om het jeukgevoel te verminderen. In Nederland zijn diverse mentholpreparaten beschikbaar via de FNA (Farmaceutische Naslagwerk Algemene). Deze omvatten bijvoorbeeld levomenthol in carbomeerwatergel of levomenthol-lidocaïnegel.

Lokale anaesthetica zoals lidocaïne of pramocaïne worden vaak gebruikt bij gelokaliseerde jeuk, zoals pruritus ani. Deze zalfen of crèmes werken door het blokkeren van zenuwactiviteit op het betrokken huidgebied. Echter, het gebruik van lokale anaesthetica moet voorzichtig worden afgewogen vanwege het risico op sensibilisatie.

Capsaïcinecrème is een andere optie voor de behandeling van jeuk. De stof is afgeleid van chilipepers en werkt door het verbruiken van voelzenuwen die jeuk veroorzaken. De effectiviteit van capsaïcinecrème varieert per persoon, maar in sommige gevallen kan het een aanzienlijke verlichting bieden.

Orale Antipruriginosa

Bij ernstige of chronische vormen van jeuk, of bij het falen van lokale therapieën, worden orale antipruriginosa in overweging genomen. De keuze van middel hangt af van de onderliggende oorzaak en de individuele reactie op het medicijn. De meest gebruikte orale antipruriginosa zijn antihistaminica, antidepressiva en anticonvulsiva.

Antihistaminica zijn effectief bij histamine-gemedieerde jeuk, zoals bij urticaria. Niet-sederende antihistaminica zijn vaak de voorkeur, aangezien ze minder droomveroorzakende bijwerkingen hebben. Echter, bij sommige patiënten kan het gebruik van sederende antihistaminica, zoals hydroxyzine, wenselijk zijn, vooral bij nachtjeuk of bij combinatie met anxiolytische effecten.

Antidepressiva zoals amitriptyline en nortriptyline worden ook gebruikt bij chronische jeuk. Deze middelen werken niet alleen op het centrale zenuwstelsel, maar ook op de perifere zenuwen die bijdragen aan het jeukgevoel. Het gebruik van antidepressiva vereist echter een voorzichtige dosisafname en toezicht door een arts.

Anticonvulsiva zoals gabapentine en pregabaline zijn een recente toevoeging aan de farmacotherapie van jeuk. Deze middelen worden vaak gebruikt bij jeuk die gerelateerd is aan zenuwaandoeningen. Het effect is meestal zichtbaar binnen enkele weken van het starten van de behandeling.

Jeuk tijdens de Zwangerschap

Jeuk tijdens de zwangerschap is een aparte categorie en kan gerelateerd zijn aan intrahepatische cholestase. Deze aandoening begint vaak in het derde trimester en wordt gekenmerkt door een gegeneraliseerde pruritus sine materia, gevolgd door geelzucht. De oorzaak van deze aandoening is niet volledig duidelijk, maar wordt vaak verband gebracht met hormonale veranderingen. De behandeling omvat meestal het gebruik van antipruriginosa zoals antihistaminica of corticosteroïden.

Conclusie

Jeuk is een veelvoorkomende klacht die kan voorkomen in verschillende vormen en met verschillende oorzaken. Het is belangrijk om de oorzaak van jeuk te achterhalen om de juiste behandeling te kunnen kiezen. Lokale antipruriginosa zoals schudsels, crèmes en zalfen zijn vaak de eerste keuze, terwijl orale antipruriginosa worden ingezet bij ernstiger of chronische vormen van jeuk. Het gebruik van dermatologische zalfen en schudsels moet altijd gecontroleerd worden door een arts of apotheek om mogelijke bijwerkingen of interacties te voorkomen. Preventieve maatregelen zoals het onderhouden van een goede huidvochtigheid zijn eveneens belangrijk bij het beheersen van jeuk.

Bronnen

1. Pruritus - Huidziekten.nl