Duspatal en voeding: een kritische kijk op maag-darmklachten en dieetbehandeling
Duspatal is een informele term die vaak gebruikt wordt om te verwijzen naar diverse maag-darmklachten, zoals buikpijn, opgeblazenheid, diarree of constipatie. In medische kring wordt deze groep klachten vaak ondergebracht onder het brede spectrum van darmstoornissen, zoals het prikkelbare darm syndroom (PDS). Bij het behandelen van dergelijke aandoeningen speelt de voeding een belangrijke rol. De kwestie of bepaalde voedingsmiddelen of aanvullende preparaten zonder recept – zoals psylliumvezels – effectief of juist schadelijk zijn, is het onderwerp van deze analyse. In dit artikel wordt ingegaan op de rol van voeding in het beheersen van darmklachten, het gebruik van zogenoemde “natuurlijke” laxeermiddelen en antidiarrhoica, en de invloed van voeding op darmgesondheid op basis van betrouwbare informatie uit medische richtlijnen en farmaceutische documentatie.
Inleiding
Maag-darmklachten zijn bijna universeel en kunnen variëren van lichte ongemakken tot ernstige aandoeningen die aandacht van een arts vereisen. Het prikkelbare darm syndroom (PDS) is een veelvoorkomende aandoening die vaak met voeding en levensstijlfactoren samenhangt. Omdat de darm gevoelig is voor bepaalde voedingsmiddelen en stoffen, is het essentieel om te begrijpen welke invloed de voeding heeft op het functioneren van het spijsverteringsstelsel. Binnen de context van het behandelen van darmklachten wordt vaak gewezen op het belang van een gezonde voeding, zoals aangestipt in de Richtlijnen goede voeding 2015 van de Gezondheidsraad. Daarnaast zijn er aanvullende middelen zoals psylliumvezels, loperamide of darmprikkelende middelen die vaak zonder voorschrift worden gebruikt. Het is echter belangrijk om te weten welke van deze middelen effectief zijn en welke risico’s zij met zich meebrengen.
Voeding als basisbehandeling bij darmklachten
Een van de kernaanbevelingen in het beheersen van darmklachten is het aanpassen van de voeding. De NHG-richtlijnen voor het prikkelbare darm syndroom (PDS) stellen dat de voeding een essentiële rol speelt in het verminderen van klachten. Een gezond en regelmatig eetpatroon is hierbij van groot belang. Patiënten met PDS vertonen vaak een vezelarm, vetrijk of onregelmatig eetgedrag, wat kan bijdragen aan verder verloop van de klachten.
Een aanbevolen aanpak is het volgen van de Richtlijnen goede voeding 2015 van de Gezondheidsraad. Deze richtlijnen sluiten aan bij de basisprincipes van een gezonde voeding, met extra aandacht voor het verminderen van voedingsmiddelen die darmklachten kunnen uitlokken, zoals gasvormers, cafeïne, alcohol en kunstmatige zoetstoffen. Het is belangrijk om niet alleen het voedingspatroon te herzien, maar ook het eetgedrag: het aanhouden van regelmatige maaltijden, rustig eten, voldoende kauwen en het vermijden van het overslaan van maaltijden.
Voor patiënten met een lage vezelinname wordt aangeraden om deze in stappen te verhogen, tot aan de aanbevolen 30-40 gram per dag. Echter, gezien de gevoeligheid van PDS-patiënten voor voedingsvezels, is het verstandig om dit stapsgewijs en onder observatie te doen. Ook is het belangrijk om voldoende te drinken, om darmfunctie en spijsvertering te ondersteunen. Daarnaast worden leefstijladviezen zoals voldoende beweging en ontspanning aanbevolen, aangevuld met goede toilethouding om de darmbewegingen te ondersteunen.
Psylliumvezels: een veelgebruikt middel zonder recept
Een veelvoorkomend middel dat zonder recept verkrijgbaar is bij drogist, supermarkt of online, is psylliumvezel. Psylliumvezels zijn afkomstig uit de zaadhuiden van de Plantago ovata-plant en worden vaak gebruikt als vezelverrijkingsmiddel of laxeermiddel. Het is een niet-farmaceutische aanvulling die door veel mensen wordt ingezet om darmklachten te verminderen.
Hoewel psylliumvezels vrij verkrijgbaar zijn en vaak over het algemeen goed worden aanvaard, zijn er ook nadelen en risico’s. Bepaalde preparaten bevatten toevoegingen zoals sorbitol, een FODMAP-stof, die bij PDS-patiënten juist voor een toename van klachten kan zorgen. Daarnaast zijn er geen farmaceutische studies die het gebruik van psylliumvezels als effectief middel bij PDS definitief onderbouwen. De NHG-richtlijnen stellen dat het aanbevelen van psylliumvezels in vergelijking met het volgen van de Richtlijnen goede voeding 2015 niet ondubbelzijdig is. Het maakt deel uit van de grotere discussie over het gebruik van niet-medicatiele aanvullingen in de behandeling van darmklachten.
Het gebruik van psylliumvezels kan in bepaalde gevallen nuttig zijn, bijvoorbeeld om constipatie te verminderen. Echter, bij PDS-patiënten kan het gebruik van psylliumvezels ook tot verergering van klachten leiden, afhankelijk van de individuele gevoeligheid voor vezels en andere toegevoegde stoffen. Het is daarom verstandig om het gebruik van psylliumvezels tijdelijk te testen en eventueel te begeleiden door professioneel advies.
Het gebruik van antidiarrhoica en loperamide
Bij diarree, ofwel buikloop, zijn er verschillende middelen beschikbaar om het ongemak te verminderen. De meeste antidiarrhoica zijn echter niet effectief en worden daarom niet aanbevolen. Middelen zoals geactiveerde kool of tannalbumine hebben bijvoorbeeld geen bewezen gunstige werking. De enige middelen die effectief zijn, zijn loperamide en loperamide-oxide. Deze werken door de darmbewegingen te verminderen, wat leidt tot een snellere afname van de diarree.
Loperamide is een middel dat vaak zonder recept verkrijgbaar is, bijvoorbeeld onder de merken Imodium® of Diarreeremmer®. Het is echter belangrijk om te weten dat loperamide enkel effectief is bij niet-infectieuze diarree. Bij diarree veroorzaakt door infectie, zoals dysenterie of amoebendysenterie, zijn antibiotica vaak nodig. In dergelijke gevallen zijn chinolonen zoals ciprofloxacine het middel van eerste keuze. Echter, het gebruik van antibiotica moet zorgvuldig worden overwogen vanwege mogelijke bijwerkingen en het risico op verkeerd gebruik.
Oorspronkelijke diarree, zoals die veroorzaakt door een virus, hoeft meestal niet te worden behandeld met medicatie. De darmfunctie herstelt zich binnen enkele dagen. De prioriteit ligt dan op het herstellen van vocht- en mineralenbalans via orale rehydratievloeistof (ORS). ORS is een oplossing van mineralen en glucose die via de mond wordt toegediend. Het is verkrijgbaar in poedervorm, die wordt opgelost in water. In noodgevallen kan men zelf een eenvoudige versie maken met suiker, zout en water.
Darmprikkelende middelen en het risico op laxantiaverslaving
Bij constipatie worden vaak darmprikkelende middelen gebruikt. Deze middelen zijn vaak plantaardig van aard, zoals extracten van rhamnus frangula of senna. Ze zijn vrij verkrijgbaar en worden vaak zonder recept gebruikt. Het gebruik van deze middelen kan echter risico’s met zich meebrengen. Bij regelmatig gebruik bestaat het gevaar dat de darm “dut”, wat betekent dat de natuurlijke darmbewegingen verzwakken. Dit kan leiden tot een zogenoemde “laxeertolerantie”, waarbij steeds hogere doseringen nodig zijn om het gewenste effect te behalen.
De langdurige en ongecontroleerde toepassing van darmprikkelende middelen kan uiteindelijk leiden tot laxantiaverslaving. Dit is een serieus probleem waarbij het misbruik van laxeermiddelen kan leiden tot darmbeschadiging, buikpijn, vermagering, spierzwakte en zelfs totale uitputting. Het is daarom van belang om darmprikkelende middelen voorbehouden te houden voor tijdelijke situaties en niet als langdurige oplossing.
Alternatieven voor laxeermiddelen
In tegenstelling tot darmprikkelende middelen zijn er alternatieven die minder risico’s met zich meebrengen. Osmotisch werkende middelen en glijmiddelen zijn bijvoorbeeld minder agressief voor de darm. Colonlavagemiddelen kunnen ook gebruikt worden in specifieke situaties, zoals voorbereiding op medische onderzoeken. Het is echter belangrijk om te weten dat deze middelen vaak met professioneel advies gebruikt moeten worden.
Een betere aanpak is het verbeteren van de voeding en levensstijl om constipatie te voorkomen. Een vezelrijk dieet, voldoende vloeistofinname en regelmatige beweging zijn essentieel. In sommige gevallen kan het gebruik van psylliumvezels of andere vezelverrijkende middelen van hulp zijn, mits deze goed worden aangepast aan de individuele klachten en gevoeligheid.
Voeding en darmgesondheid: het NICE-IBS-dieet
Het NICE-IBS-dieet is een aanbevolen eetpatroon voor patiënten met PDS. Het sluit in grote lijnen aan bij de Richtlijnen goede voeding 2015, met extra beperkingen van voedingsmiddelen die darmklachten kunnen uitlokken, zoals gasvormers, cafeïne en kunstmatige zoetstoffen. Het NICE-IBS-dieet bevat relatief weinig FODMAP’s (fermenteerbare, oplosbare, disacchariden, oligosacchariden, monosacchariden en polyools), die bekend staan als triggers voor darmklachten.
Hoewel het NICE-IBS-dieet minder restrictief is dan het FODMAP-dieet, kan het toch lastig zijn om op te volgen, vooral omdat de individuele triggers varieerden. Het is daarom belangrijk dat patiënten ondersteuning krijgen bij het implementeren van het dieet. Een diëtist kan hierin een essentiële rol spelen door het eetgedrag te begeleiden, triggers te identificeren en de voedingsinname waar te nemen. Het is echter belangrijk om te weten dat er geen wetenschappelijke studies zijn die het NICE-IBS-dieet in vergelijking met andere eetpatronen onderbouwen. Het is een aanbeveling die voornamelijk gebaseerd is op ervaringen en het principe van maatwerkvoeding.
Risico’s van zelfbehandeling en digitale bronnen
Een belangrijk aspect in het beheersen van darmklachten is de invloed van zelfbehandeling. Veel patiënten volgen een bepaald dieet op eigen initiatief, vaak zonder medische of diëtistische begeleiding. Hoewel dit in sommige gevallen effectief kan zijn, kan het ook leiden tot nadelige gezondheidsuitkomsten. Deficiënties of ongewenste gewichtsveranderingen kunnen ontstaan, vooral bij restrictieve diëten.
De groei van digitale bronnen heeft geleid tot een toename van het aantal mensen dat zich verdiept in voeding en darmklachten. Het gevaar is echter dat deze bronnen niet altijd accuraat of betrouwbaar zijn. Het is daarom verstandig om te vertrouwen op gecontroleerde en gevalideerde informatie, zoals richtlijnen van gezondheidsraad of ondersteuning van een diëtist of arts.
Conclusie
Duspatal, of het beheersen van darmklachten, is een complexe kwestie die veel invloed van leefstijl en voeding houdt. Het is essentieel om de rol van voeding en aanvullende middelen zoals psylliumvezels, loperamide en darmprikkelende middelen goed te begrijpen. Terwijl bepaalde middelen zonder recept beschikbaar zijn, zijn er ook risico’s verbonden aan hun gebruik. Het aanpassen van het eetpatroon, het verminderen van triggers en het volgen van aanbevolen richtlijnen zoals die van de Gezondheidsraad zijn essentieel voor een gezonde darmfunctie. Zelfbehandeling, hoewel vaak aantrekkelijk, vereist zorgvuldig overleg en begeleiding om mogelijke nadelige gevolgen te voorkomen.