Jodenkoeken zijn een traditioneel botergebak dat al eeuwen op tafel staat in Nederland. De naam is echter omstreden en heeft geleid tot een hernoeming tot "Odekoeken" in sommige merken. Toch blijft het recept en de smaak van jodenkoeken een populaire basis voor zowel traditionele als moderne toepassingen in de keuken. In dit artikel worden verschillende recepten voor jodenkoeken besproken, evenals hun historische oorsprong en de evolutie van de naam en samenstelling.

De recepten variëren van klassieke varianten met tarwebloem en boter tot industriële producten die qua ingrediënten en bereidingswijze aanzienlijk afwijken. Daarnaast is er een creatieve toepassing als ingrediënt in chocoladebonbons. Deze combinatie van traditie en innovatie maakt jodenkoeken niet alleen geschikt voor het broodnodige snacktijdje, maar ook voor het inspireren van culinair koken.

Recepten voor Jodenkoeken

Er zijn meerdere recepten voor jodenkoeken beschikbaar, afhankelijk van de gewenste smaak, texture en bereidingswijze. De ingrediënten variëren van boter en suiker tot specerijen zoals kaneel, nootmuskaat en rommelkruid. Ook de hoeveelheid bloem, vet en vocht speelt een rol in de uiteindelijke textuur van de koeken.

Recept 1: Jodenkoeken van Felix Wilbrink

Een moderne variant van jodenkoeken is gebaseerd op het recept van Felix Wilbrink. Deze variant gebruikt tarwebloem, basterdsuiker, boter en eieren, samen met bakpoeder en specerijen zoals kaneel en foelie. De bereidingswijze is relatief eenvoudig en geschikt voor thuiskoks.

Ingrediënten: - 400 gram tarwebloem
- 250 gram basterdsuiker
- 250 gram boter
- 1 ei
- 4 theelepel bakpoeder
- 1 theelepel kaneel
- 1 theelepel foelie
- 1 theelepel zout

Bereidingswijze: 1. Roer de boter met de suiker tot een soort crème. 2. Zeef de bloem en voeg de droge ingrediënten toe. 3. Kneed het tot een deeg en voeg het ei erbij. 4. Zet het deeg afgedekt in de koelkast. 5. Verwarm de oven op 170 °C. 6. Roll het deeg uit en snijd er koekjes uit. 7. Bak de koekjes in ongeveer 15 minuten lichtbruin. 8. Laat ze uitlekken en afkoelen.

Dit recept is eenvoudig en levert een lichtbruine, botergebakken koek op. De toevoeging van bakpoeder zorgt ervoor dat de koeken luchtig zijn, wat een afwijkend resultaat geeft t.o.v. traditionelere varianten.

Recept 2: Jodenkoeken volgens het Nederlands Bakkerijmuseum

Een ander recept komt van het Nederlands Bakkerijmuseum en is iets traditioneler. Het bevat Zeeuwse bloem, bakkersvet, suiker, en specerijen zoals rommelkruid en speculaaskruiden.

Ingrediënten: - 1000 gram Zeeuwse bloem
- 550 gram basterdsuiker
- 450 gram bakkersvet
- 150 gram water
- 15 gram zout
- 15 gram vanillepoeder
- 1 ei
- 10 gram rommelkruid
- cocosaroma
- 10 gram speculaaskruiden
- gele kleur
- 12 gram koolzuur

Bereidingswijze: 1. Meng vet met suiker en water tot een soort crème. 2. Voeg het ei en smaakstoffen toe. 3. Zeef de bloem met koolzuur en voeg toe aan de massa. 4. Kneed tot een glad deeg. 5. Laat het deeg de volgende dag liggen. 6. Roll het deeg uit en snijd er koekjes uit. 7. Bak in een matige oven bij ongeveer 175 °C. 8. Afkleuren in een iets warmere oven tot goudbruin.

Deze variant is iets zwaarder en platter, en de toevoeging van rommelkruid en speculaaskruiden geeft een extra smaakdimensie. Het gebruik van bakkersvet in plaats van boter levert een andere texture op.

Recept 3: Jodenkoeken volgens het Nationaal Kookboek uit 1893

Een historische variant is afkomstig uit het Nationaal Kookboek uit 1893. Hierbij wordt gebruikgemaakt van speltbloem, boter, suiker, en amandelen, samen met kaneel en nootmuskaat.

Ingrediënten: - 250 gram meel
- 200 gram boter
- 200 gram basterdsuiker
- 1 theelepel kaneel
- 100 gram gestampte zoete amandelen
- 2 eieren
- ½ theelepel nootmuskaat
- ½ theelepel zout

Bereidingswijze: 1. Meng alle droge ingrediënten en voeg de boter erbij. 2. Kneed tot een plakkerig deeg. 3. Laat het deeg in de koelkast rusten. 4. Roll het uit en snijd er vierkante koekjes uit. 5. Bestrijk met ei en water. 6. Bak in een matige oven tot lichtbruin.

Deze variant is dichter bij wat beschouwd kan worden als een klassieke jodenkoek. De amandelen en nootmuskaat geven extra smaak, en de texture is lichter dan bij het bakkersvet-gebaseerde recept.

De oorsprong van jodenkoeken

De oorsprong van jodenkoeken is niet eenduidig en er zijn verschillende verhalen over de naamgeving. Een mogelijke oorsprong ligt in de Joodse traditie van het eten van matses tijdens Pasen. Matses zijn ongezuurde broden die symbolisch verwijzen naar de vlucht uit Egypte. De verklaring dat jodenkoeken een verwijzing zijn naar deze Joodse traditie is echter controversieel. Een andere theorie is dat de naam afkomstig is van een Joodse bakker die het recept verkocht aan een fabrikant zoals Lotus Bakeries.

Een andere theorie is dat de naam verwijst naar het feit dat jodenkoeken goedkoop waren en vaak geproduceerd werden door Joodse families die economisch zwak waren. In die context zou de naam "Jodenkoeken" verwijzen naar het feit dat Joden bekend stonden als spaarzamer met geld. Hoewel deze theorie niet is bevestigd in de bronnen, is het een verklaring die in de populairheid is gestegen.

De naam is echter grammaticaal niet correct, zoals opgemerkt door een vertegenwoordiger van het merk Odekoeken. Volgens deze bron zou de correcte vorm zijn "Joodse koeken", aangezien "Joden" meervoud is en niet meervoudig is gebruikt in de naam. Omdat er niets Joods is aan het koekje zelf, zoals het niet koosjer is, is het merk gekozen om de naam te veranderen in "Odekoeken", waarbij de klank is bewaard, maar de controversie is vermeden.

Moderne toepassingen van jodenkoeken

Naast het klassieke botergebak is jodenkoek ook gebruikt als ingrediënt in moderne recepten. Een voorbeeld is chocoladebonbons met jodenkoeken, waarbij de koek verwerkt wordt in een smeuïge chocoladecoating.

Chocoladebonbons met jodenkoeken

Ingrediënten: - 200 gram Monchou
- 200 gram jodenkoeken
- 250 gram pure chocolade

Bereidingswijze: 1. Hak de jodenkoeken fijn. 2. Meng het grootste deel van de koekkruimels met de Monchou. 3. Bewaar wat koekkruimels voor de garnering. 4. Rol balletjes van de mengsel en koel af. 5. Smelt de chocolade au bain-marie. 6. Doop de balletjes in de chocolade en bestrooi met koekkruimels. 7. Koel opnieuw af.

Deze toepassing maakt gebruik van jodenkoeken als basis voor een smeuïge, knapperige bonbon. Het is een innovatieve manier om een traditioneel botergebak in een nieuwe vorm te brengen, en het is geschikt voor zowel snacks als tafelgerechten.

Kostenberekening voor jodenkoeken

Het gebruik van bepaalde ingrediënten heeft invloed op de kostprijs van jodenkoeken. Een kostprijsberekening is beschikbaar voor een bepaalde variant van jodenkoeken.

Kostenberekening:

De totale kostprijs van het recept is ongeveer € 10,67. De prijs is relatief laag, wat aansluit bij de theorie dat jodenkoeken oorspronkelijk goedkope koeken waren.

Industriële productie van jodenkoeken

Jodenkoeken zijn ook beschikbaar in industriële vorm, zoals geproduceerd door Lotus Bakeries. De samenstelling van industriële jodenkoeken verschilt aanzienlijk van de klassieke varianten. De verhouding van ingrediënten is anders, en de productie is geoptimaliseerd voor schaal en efficiëntie. De traditionele varianten zijn vaak handgemaakt en gebruiken minder standaardiserde ingrediënten.

Volgens de bronnen is er een verhaal dat een Joodse bakker in Amsterdam rond 1920 zijn geheime recept verkocht aan Lotus Bakeries. Deze theorie is echter niet bevestigd in de bronnen, maar is wel vermeld als een mogelijke oorsprong van de industriële productie van jodenkoeken.

De hernoeming tot Odekoeken

In 2015 besloot het merk Davelaar, dat onder Amarant Bakkers valt, om de naam "Jodenkoeken" te veranderen in "Odekoeken". Dit gebeurde als gevolg van de controversie rond de oorsprong en betekenis van de naam. Volgens een vertegenwoordiger van het merk klopt de naam grammaticaal niet en is het koekje zelf ook niet Joods in aard. De nieuwe naam is een poging om de klank van de oude naam te behouden, maar de controversie te vermijden.

De verandering leidde tot veel reacties op sociale media. Sommige mensen waren positief, anderen kritisch. Het merk verklaart dat het nieuwe naam voldoet aan hun waarden zoals inclusiviteit en openheid. Het initiatief "open hiring" bij Amarant Bakkers, waarbij werknemers niet hoeven te solliciteren, wordt ook genoemd als een context voor de verandering.

Conclusie

Jodenkoeken zijn een klassieke boterkoek met een rijke historie en meerdere receptvarianten. De oorsprong van de naam is controversieel en niet eenduidig. Toch blijft het botergebak een populaire keuze voor zowel thuiskoks als industriële productie. De verschillende recepten tonen aan dat jodenkoeken variëren in ingrediënten en bereidingswijze, afhankelijk van de gewenste smaak en texture. Bovendien is er een moderne toepassing in de vorm van chocoladebonbons met jodenkoeken, waarbij het klassieke botergebak in een nieuwe vorm wordt gebracht.

De hernoeming tot "Odekoeken" is een reactie op de controversie rond de oorsprong van de naam en is een voorbeeld van hoe voedselproducten hun naam kunnen aanpassen om aan hedendaagse waarden en sensibilitiviteiten te voldoen. Toch blijft de klassieke variant van jodenkoeken een geliefd gerecht, dat zowel traditioneel als innovatief kan worden gepresenteerd.

Bronnen

1. Nederlands Dis - Jodenkoekjes of Jodekoeken: oude omstreden traditie
2. Bakkersinbedrijf.nl - Recepten Jodenkoeken
3. Little Spoon - Chocoladebonbons met Jodenkoeken
4. NOS - Jodenkoek wordt odekoek