Antibiotica zonder recept: Risico’s en richtlijnen voor verantwoord gebruik
Het gebruik van antibiotica zonder artsrecept is een zorgwekkend fenomeen in Europa en elders. In sommige landen is het mogelijk om deze medicijnen zonder medische controle te verkrijgen, wat leidt tot het risico van onjuist gebruik en het ontstaan van antibioticaresistente bacteriën. In dit artikel wordt ingegaan op de huidige situatie, de mogelijke gevolgen en richtlijnen voor verantwoord gebruik van antibiotica, met een focus op de gegevens uit diverse bronnen.
Inleiding
Antibiotica zijn essentiële medicijnen die worden gebruikt tegen bacteriële infecties. Ze doden bacteriën of remmen hun groei. Er zijn verschillende groepen antibiotica, die elk gericht zijn op bepaalde soorten bacteriën. Het probleem ontstaat wanneer deze medicijnen worden gebruikt zonder medische begeleiding, wat kan leiden tot verkeerd gebruik, bijvoorbeeld het onvolledig innemen van een kuur of het gebruik van resten van vorige kuuren. Dit draagt bij aan het ontstaan van antibioticaresistente bacteriën, die steeds moeilijker te behandelen zijn. In het bijzonder in Zuid- en Oost-Europa is het fenomeen van het verkrijgen van antibiotica zonder recept bekend, wat een risico vormt voor de gezondheid van zowel individuen als de bredere bevolking.
Het gebruik van antibiotica zonder recept in Europa
In verschillende landen in Zuid- en Oost-Europa is het mogelijk om antibiotica zonder recept bij de apotheek te kopen. Ondanks de EU-richtlijnen die dit verbannen, blijft het een realiteit. Dit fenomeen is onderzocht in het kader van het ARNA-project, dat zich richtte op het gebruik van antibiotica zonder recept in landen zoals Spanje, Italië, Hongarije, Roemenië, Griekenland en Cyprus. In deze landen is het mogelijk om antibiotica te kopen, hoewel het varieert per land. In Griekenland en Roemenië is het bijvoorbeeld gemakkelijker dan in Italië.
Een belangrijk aspect van dit fenomeen is de zogenaamde "zelfmedicatie". Mensen bewaren resten van vorige kuuren en gebruiken deze bij volgende infecties, of geven ze aan familie of vrienden. Dit is echter niet veilig, omdat niet altijd duidelijk is of diegenen een bacteriële infectie hebben. De combinatie van onjuist gebruik en onbevoegd toegang tot antibiotica verhoogt het risico op het ontstaan van resistentie.
Verschillen in gebruik tussen landen
Het gebruik van antibiotica varieert aanzienlijk tussen verschillende landen. In Nederland is het gebruik van antibiotica relatief laag vergeleken met andere EU-landen. In landen zoals België, Frankrijk en de Zuid-Europese landen wordt antibiotica twee tot drie keer zo vaak gebruikt. Nederland behoort tot de landen waar antibiotica alleen op recept verkrijgbaar zijn, wat de risico’s op onjuist gebruik verkleint. In landen zoals Griekenland en Spanje daarentegen is het mogelijk om antibiotica zonder recept te kopen, wat betekent dat het totaal gebruik een deel uitmaakt van het totaal. Dit verschil in regelgeving en gebruik leidt tot verschillen in het aantal resistentiegevallen.
Het gebruik van antibiotica buiten het ziekenhuis wordt in Nederland voornamelijk geregistreerd via verkoopcijfers van openbare apotheken. In landen waar antibiotica zonder recept verkrijgbaar zijn, zijn deze verkoopcijfers vaak completer dan de gedeclareerde afleveringen. Dit betekent dat in sommige landen het totaal gebruik van antibiotica, inclusief die zonder recept, beter wordt weergegeven door verkoopcijfers.
Risico's van onjuist gebruik
Het gebruik van antibiotica zonder artsrecept draagt bij aan het ontstaan van antibioticaresistente bacteriën. Wanneer antibiotica worden gebruikt zonder medische controle, is er een groter risico dat de kuur niet volledig wordt afgemaakt of dat het verkeerde medicijn wordt gebruikt. Dit kan ervoor zorgen dat bacteriën resistent worden, wat betekent dat ze niet meer gevoelig zijn voor het medicijn. Bij het opnieuw gebruiken van resten van vorige kuuren kan er bovendien een verkeerd medicijn worden gebruikt, wat niet effectief is tegen de huidige infectie.
Een voorbeeld van een resistentiebacterie is MRSA (Methicillin-resistant Staphylococcus aureus). Deze bacterie is vrijwel niet meer te behandelen met veel antibiotica. Mensen die in een buitenlands ziekenhuis zijn behandeld kunnen deze bacterie meenemen naar Nederland. In Nederland wordt daarom vaak gecontroleerd op MRSA bij mensen die recent in het buitenland zijn geweest en nu in een Nederlands ziekenhuis terecht komen.
Hoe verantwoord omgaan met antibiotica
Het is belangrijk om antibiotica alleen te gebruiken als dat volgens de arts noodzakelijk is. Hier zijn enkele richtlijnen om verantwoord om te gaan met antibiotica:
- Gebruik antibiotica alleen als de arts dit nodig vindt. Niet elke infectie vereist antibiotica. Virale infecties, zoals verkouden, worden bijvoorbeeld niet behandeld met antibiotica.
- Volg het voorgeschreven schema. Neem de dagelijkse hoeveelheid antibiotica zorgvuldig en op het voorgeschreven tijdstip in. Sla geen inname over.
- Maak de kuur altijd helemaal af. Stop de antibioticakuur alleen na overleg met uw arts. Ook als je je al beter voelt, is het belangrijk om de kuur volledig af te maken.
- Gebruik geen restjes van vorige kuuren of antibiotica van anderen. Elke infectie vereist een individuele beoordeling door de arts.
- Zorg voor goede handhygiëne. Was je handen met zeep na het toiletbezoek of voor het bereiden van eten om verspreiding van resistentie te voorkomen.
- Zoek hulp bij onzekerheid. Als je in het buitenland bent en antibiotica zonder recept kunt kopen, overweeg dan om eerst een arts in het land te raadplegen of contact op te nemen met je eigen arts in Nederland.
Risico’s voor kwetsbare groepen
Resistente bacteriën kunnen voor kwetsbare groepen, zoals ouderen en mensen met een verzwakt immuunsysteem, extra risico’s opleveren. Deze personen kunnen sneller en ernstiger ziek worden door een infectie die niet effectief behandeld kan worden met antibiotica. Het is daarom belangrijk dat deze groepen extra voorzichtig zijn en zorgvuldig omgaan met antibiotica. Bovendien is het belangrijk om de hygiëne te waarborgen, zoals het regelmatig wassen van de handen, om verspreiding van resistentie te voorkomen.
Internationale context en samenwerking
Het probleem van antibioticaresistentie is niet beperkt tot één land, maar is een wereldwijd fenomeen. Het is daarom belangrijk dat landen samenwerken om het gebruik van antibiotica te monitoren en te beperken. In Europa is de Europese Antibiotic Action Plan (EAAP) een voorbeeld van een initiatief dat gericht is op het verminderen van het onjuiste gebruik van antibiotica. De ESAC-Net (European Surveillance of Antimicrobial Consumption Network) is een ander voorbeeld van een netwerk dat gegevens verzamelt over het gebruik van antibiotica in de EU. Deze gegevens helpen bij het monitoren van trends en het formuleren van beleid.
De rol van arts en apotheker
Artsen en apothekers spelen een cruciale rol bij het verantwoord gebruik van antibiotica. In Nederland zijn antibiotica alleen op recept verkrijgbaar, wat betekent dat er altijd medische begeleiding is bij het gebruik. Artsen beoordelen of een antibioticakuur nodig is, welk medicijn geschikt is en hoe lang de kuur moet duren. Apothekers controleren of de kuur correct is voorgeschreven en informeren de patiënt over het juiste gebruik. Samen helpen ze om het risico van onjuist gebruik en het ontstaan van resistentie te beperken.
Conclusie
Het gebruik van antibiotica zonder recept is een zorgwekkend fenomeen, vooral in landen waar dit mogelijk is zonder medische controle. Het leidt tot het risico van onjuist gebruik en het ontstaan van antibioticaresistente bacteriën, wat zowel voor individuen als voor de bredere bevolking gevolgen heeft. Het is belangrijk om verantwoord om te gaan met antibiotica, door alleen te gebruiken als dat noodzakelijk is, het voorgeschreven schema te volgen en de kuur helemaal af te maken. Bovendien is het belangrijk om samen te werken op internationaal niveau om het gebruik van antibiotica te monitoren en te beperken. Door verantwoord gebruik van antibiotica te waarborgen, kan het risico op het ontstaan van resistentie worden verminderd, wat essentieel is voor de toekomstige behandeling van bacteriële infecties.