Het gebruik van kalmeringstabletten zonder recept is in opkomst, zowel bij jongeren als bij volwassenen. In de Nederlandse samenleving zijn dit soort medicijnen steeds vaker te koop zonder artsrecept, vaak via online webshops. Deze ontwikkeling zorgt voor zorgzaamheid bij gezondheidsautoriteiten, aangezien kalmeringsmiddelen verslavend kunnen zijn en ernstige bijwerkingen met zich meebrengen. In dit artikel wordt ingegaan op de huidige situatie, de risico’s van het onbeheerlijk gebruik, en de maatregelen die kunnen worden genomen om dit probleem te beheersen.

Wat zijn kalmeringstabletten?

Kalmeringstabletten zijn medicijnen die in de groep van anxiolytica vallen. Ze worden vaak voorgeschreven voor tijdelijk gebruik bij angst, spanning, en slaapproblemen. Bekende voorbeelden zijn benzodiazepinen zoals Oxazepam, Diazepam (Valium), Alprazolam (Xanax), en Lorazepam. Deze medicijnen werken kalmerend en ontspannend op het zenuwstelsel. Ze worden meestal voor korte tijd voorgeschreven, omdat het risico op afhankelijkheid hoog is bij langer gebruik.

Kalmeringstabletten kunnen in de spreektaal ook aangeduid worden als "pammetjes", "benzo’s", of "kalmeringsmiddelen". Ze zijn in Nederland enkel verkrijgbaar met een doktersrecept. Toch blijkt uit verschillende onderzoeken en onderzoekingen dat jongeren en volwassenen deze middelen vaak zonder recept gebruiken of via online webshops kopen.

De toegankelijkheid van kalmeringsmiddelen zonder recept

Een onderzoek door het consumentenprogramma Kassa (uitgezonden door BNNVARA) toonde aan dat het eenvoudig is om kalmeringsmiddelen en andere verslavende medicijnen online te bestellen zonder doktersrecept. Kassa bestelde met succes medicijnen zoals Oxazepam (een kalmeringsmiddel) en Ritalin (methylfenidaat, een stimulerend middel) via meerdere webshops. Deze middelen zijn normaal gesproken alleen verkrijgbaar via een artsrecept en worden vaak gebruikt bij aandoeningen zoals angststoornissen of ADHD.

Naast deze middelen werden ook zogenaamde "designerdrugs" verkocht. Deze zijn synthetische varianten van bestaande middelen en werken op dezelfde manier, maar de veiligheid en kwaliteit zijn vaak onbekend. In één van de webshops kreeg Kassa zelfs een gratis zakje van de partydrug 'xtc-light' bij, wat duidelijk maakt dat er geen enkel toezicht is op de verkoop van dergelijke middelen.

Risico’s van onbeheerlijk gebruik

Het gebruik van kalmeringsmiddelen zonder artsrecept en buiten medische aanbevelingen brengt verschillende risico’s met zich mee. Het belangrijkste risico is het ontstaan van een verslaving. Benzodiazepinen, zoals Oxazepam, zijn bijvoorbeeld bekend om hun verslavingsrisico. Binnen twee tot drie weken kan lichamelijke afhankelijkheid ontstaan, wat betekent dat de persoon steeds meer van het middel nodig heeft om het gewenste effect te bereiken. Dit fenomeen is ook bekend als "tolerantie".

Wanneer een persoon probeert om van zo’n middel af te komen, kunnen hevige ontrekkingsverschijnselen optreden. Deze kunnen variëren van fysieke klachten zoals hoofdpijn, zweten, en duizeligheid tot mentale klachten zoals angstaanvallen en hallucinaties. Dit maakt het voor veel gebruikers lastig om van het middel af te komen, wat leidt tot langdurig gebruik en een groter risico op ernstige gezondheidsproblemen.

Daarnaast zijn er ook minder directe risico’s. Het gebruik van kalmeringsmiddelen zonder recept kan leiden tot oververzadiging van het lichaam met het middel, wat gevaarlijk kan zijn en zelfs dodelijk kan eindigen. Verder kan het gebruik van deze middelen in combinatie met alcohol of andere medicijnen het risico op negatieve interacties verhogen, wat leidt tot gevaarlijke situaties.

Jongeren en kalmeringstabletten

Er zijn verschillende studies die aantonen dat jongeren vaker kalmeringsmiddelen zonder recept gebruiken. In 2022 rapporteerde 6% van de jongeren in de Justitiële Jeugdinrichtingen (JJI) dat ze in de afgelopen maand medicijnen zonder recept gebruikten. Ondanks dat de precieze medicijnen niet genoemd worden, zijn er voorbeelden zoals benzodiazepinen en ADHD-medicatie (zoals Ritalin of Modafinil) genoemd. Deze jongeren gebruiken deze middelen meestal om zich beter te concentreren of om rust te vinden, maar zonder medische begeleiding is dit gevaarlijk.

In een ander onderzoek, uitgevoerd in Amsterdam in 2019, werd gevonden dat 20,4% van de jongeren in de jeugdzorg ooit slaap- of kalmeringsmiddelen had gebruikt. Van deze jongeren gebruikte 16,3% deze middelen met een recept, en 7,1% gebruikte deze middelen ook zonder recept. Dit geeft aan dat het gebruik van kalmeringsmiddelen zonder recept een reëel probleem is onder jongeren.

De redenen voor het gebruik variëren. Jongeren gebruiken deze middelen vaak om zich beter te concentreren, bijvoorbeeld tijdens het studeren. Ze gebruiken echter ook kalmeringsmiddelen om zich te ontspannen of om angstgevoelens te onderdrukken. Omdat ze vaak niet weten hoe gevaarlijk deze middelen zijn, wordt het risico op verslaving en andere gezondheidsklachten groter.

Wat zijn de signalen van een verslaving?

Er zijn duidelijke signalen die wijzen op een verslaving aan kalmeringsmiddelen. Deze signalen zijn niet alleen van toepassing op jongeren, maar ook op volwassenen. De volgende signalen kunnen wijzen op een verslaving:

• Het is niet mogelijk om het gebruik te verminderen of te stoppen.
• Het nemen van meer medicijn per keer dan aangeraden wordt.
• Het gebruik van het middel langer dan bedoeld.
• De behoefte om steeds meer van het middel te nemen om het gewenste effect te bereiken.
• Het voelen van bijwerkingen zoals sufheid, leeg gevoel, somberheid of geheugenverlies.
• Het ervaren van ernstige ontrekkingsverschijnselen wanneer het middel niet of in mindere mate wordt genomen.
• Het doen van geheimzinnig gedrag rondom het gebruik van het middel.
• Het proberen om zonder recept aan het middel te komen.

Wanneer deze signalen optreden, is het belangrijk om hulp te zoeken bij een arts of een zorgverlenende instelling. Het is niet aan te raden om zelf te stoppen of te verminderen, aangezien dit kan leiden tot ernstige gezondheidsklachten.

Alternatieven voor kalmeringsmiddelen

Er zijn alternatieven voor kalmeringsmiddelen die minder risico’s met zich meebrengen. Deze alternatieven zijn doorgaans veiliger en hebben minder kans op verslaving. Voorbeelden zijn:

• Cafeïne- en L-Theanine-gebaseerde pillen: Deze pillen worden vaak aangeboden als "studeerpillen" en hebben een minder sterk effect dan bijvoorbeeld Ritalin. Ze verhogen de concentratie en motivatie lichtjes, maar zijn niet verslavend.
• Versterkende middelen: Deze middelen bevatten vitaminen en mineralen en worden vaak gebruikt om de energie en het algemene gevoel van welzijn te verbeteren.
• Laxeermiddelen en maag- en darmklachtenmiddelen: Deze kunnen helpen bij fysieke klachten die bij angst of spanning voorkomen.
• Homeopathische middelen: Deze worden soms gebruikt om angst of stress te verminderen, maar het wetenschappelijke bewijs voor hun werkzaamheid is beperkt.

Het is belangrijk om te weten dat ook deze alternatieven risico’s kunnen met zich meebrengen, vooral wanneer ze op grotere schaal gebruikt worden of in combinatie met andere medicijnen. Het is daarom altijd aan te raden om advies in te winnen bij een arts of farmaceut voordat een medicijn wordt gebruikt.

Rol van het ministerie van Volksgezondheid

Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport heeft op de bevindingen van Kassa gereageerd met bezorgdheid. Volgens het ministerie benadrukken deze bevindingen het belang van spoedige wetgeving om het onbeheerlijk gebruik van medicijnen zonder recept te voorkomen. Er wordt gewerkt aan aanvullende maatregelen om de toegang tot verslavende middelen zonder recept te beperken.

In Nederland zijn er al regels opgesteld om de verkoop van medicijnen te beheren. Deze regels zijn bedoeld om het gebruik van medicijnen alleen onder medische toezicht te waarborgen. Toch blijkt uit verschillende studies en onderzoeken dat het gebruik van medicijnen zonder recept een groeiend probleem is. De regering erkent dit probleem en wil maatregelen nemen om het te beheersen.

Wat is de stand van zaken op het gebied van wetgeving?

In Nederland zijn geneesmiddelen die zonder recept verkrijgbaar zijn gedefinieerd in de wet. Deze middelen omvatten pijn- en koortswerende middelen zoals aspirine, hoest- en verkoudheidsmiddelen, versterkende middelen zoals vitaminen en mineralen, laxeermiddelen, maag- en darmklachtenmiddelen, en homeopathische middelen. Kalmerings- en slaapmiddelen behoren echter niet tot deze categorie. Ze zijn in Nederland enkel verkrijgbaar met een doktersrecept.

Toch blijkt uit het onderzoek door Kassa dat het mogelijk is om deze middelen toch te verkrijgen zonder recept. Dit wijst op tekortkomingen in de huidige wetgeving of op een gebrek aan toezicht op de verkoop van medicijnen via internet.

Wat kan worden gedaan om het gebruik zonder recept te beheersen?

Om het gebruik van kalmeringsmiddelen zonder recept te beheersen, zijn er verschillende maatregelen mogelijk. Deze omvatten zowel preventieve maatregelen als maatregelen gericht op het beperken van de toegang tot deze middelen. Enkele voorbeelden zijn:

• Bewustwordingcampagnes: Het informeren van jongeren en volwassenen over de risico’s van het gebruik van kalmeringsmiddelen zonder recept is essentieel. Door middel van campagnes kan het bewustzijn worden verhoogd over de gevaren van onbeheerlijk gebruik.
• Toezicht op internetverkoop: De toegang tot kalmeringsmiddelen via internet moet worden beperkt. Dit kan worden bereikt door de wetgeving te versterken en de verkoop van medicijnen zonder recept via internet te verbannen.
• Begeleiding van gebruikers: Voor jongeren die kalmeringsmiddelen zonder recept gebruiken, is het belangrijk om begeleiding aan te bieden. Dit kan worden gedaan via scholen of jeugdzorginstellingen.
• Opleiding van arts en zorgverleners: Artsen en zorgverleners moeten worden geïnformeerd over de risico’s van het gebruik van kalmeringsmiddelen zonder recept. Ze kunnen een belangrijke rol spelen in het voorkomen van verslaving en het geven van alternatieve behandelingen.

Conclusie

Kalmeringstabletten zonder recept zijn steeds vaker beschikbaar, vooral via internet. Dit is een zorgwekkende ontwikkeling, aangezien deze middelen verslavend kunnen zijn en ernstige gezondheidsklachten met zich meebrengen. Het gebruik van kalmeringsmiddelen zonder recept is vooral een probleem onder jongeren, die deze middelen vaak gebruiken om zich te concentreren of om rust te vinden. Het is belangrijk dat jongeren en volwassenen zich bewust worden van de risico’s van onbeheerlijk gebruik en dat er maatregelen worden genomen om het gebruik zonder recept te beheersen. De huidige wetgeving en toezicht op internetverkoop moeten worden versterkt, en jongeren moeten worden ondersteund bij het zoeken naar alternatieven voor kalmeringsmiddelen.

Bronnen

1. Kassa - Verslavende medicatie gemakkelijk online verkrijgbaar
2. Stimulanten en downers zonder recept
3. Slaap- en kalmeringsmiddelen bij kwetsbare groepen en jongeren
4. Slaap- en kalmeringsmiddelen: risico’s en ontrekkingsverschijnselen
5. Geneesmiddelen die zonder recept verkregen kunnen worden
6. Kalmeringsmiddelen: gebruik en risico’s