Slaapproblemen zijn een veelvoorkomend fenomeen in de huidige maatschappij. Vele mensen gebruiken slaappillen om met slapeloosheid te strijden. In Nederland wordt het gebruik van slaap- en kalmeringsmiddelen vaak voorgeschreven door artsens. Deze middelen kunnen tijdelijk helpen bij het oplossen van slapeloosheid, maar zijn niet zonder risico. Het gebruik van slaappillen op recept vereist zorgvuldig overleg met medische professionals, omdat het risico op gewenning en verslaving bestaat, evenals een aantal bijwerkingen.

In dit artikel wordt ingegaan op de verschillende soorten slaappillen die op recept verkrijgbaar zijn, hun werking en bijwerkingen, het risico op verslaving en hoe deze middelen veilig kunnen worden gebruikt of afgebouwd. Daarnaast worden alternatieven zoals natuurlijke slaapmiddelen besproken, evenals de rol van de huisarts in het begeleiden van patiënten met slaapproblemen.

Kort werkende slaappillen

Kort werkende slaappillen zijn bedoeld om vooral problemen met inslapen aan te pakken. Deze middelen beginnen vrij snel te werken, binnen een halfuur tot een uur na inname. Hun effect duurt maximaal zes uur, waardoor de kans op overdag slaperigheid gering is. Kort werkende slaappillen zijn daarom vaak geschikt voor mensen die moeite hebben om in slaap te vallen, maar die toch een frisse nachtrust willen hebben.

Voorbeelden van kort werkende benzodiazepinen zijn:

• Temazepam (Normison)
• Flunitrazepam (Rohypnol)
• Loprazolam (Dormonoct)
• Brotizolam (Lendormin)
• Midazolam (Dormicum)

Ook binnen de groep van z-slaapmiddelen zijn er kort werkende opties:

• Zolpidem (Ambien)
• Zopiclon (Imovane)

Deze middelen zijn geschikt voor patiënten die vooral last hebben van het inslapen. Omdat de werking snel inzet en niet te lang duurt, is het waarschijnlijk dat patiënten zich 's ochtends fris en wakker voelen. Echter, het gebruik van deze middelen moet beperkt worden, omdat gewenning en afhankelijkheid kunnen ontstaan bij langdurig gebruik.

Lang werkende slaappillen

Lang werkende slaappillen zijn bedoeld om problemen met doorslapen aan te pakken. Deze middelen beginnen iets later te werken, vaak binnen een uur na inname, en hun effect duurt langer. Het effect kan wel acht tot twaalf uur aanhouden, wat deze middelen geschikt maakt voor mensen die moeite hebben met het vasthouden van de slaap.

Voorbeelden van lang werkende benzodiazepinen zijn:

• Diazepam
• Lorazepam
• Oxazepam

Vanwege de langere werkingsduur is het risico op valincidenten verhoogd, vooral bij ouderen. Oudere patiënten kunnen onder invloed van deze middelen onhandiger lopen of hun evenwicht verliezen, wat kan leiden tot valen. Bij kwetsbare patiënten is het verstandig om alternatieve behandelingen in overweging te nemen of het gebruik van deze middelen zorgvuldig af te wegen.

Benzodiazepinen en Z-slaapmiddelen

Benzodiazepinen en Z-slaapmiddelen zijn beide groepen slaappillen die vaak worden voorgeschreven voor slapeloosheid. Benzodiazepinen zijn traditionele slaap- en kalmeringsmiddelen die al jaren op recept worden voorgeschreven. Z-slaapmiddelen zijn een meer recente ontwikkeling en zijn bedoeld als een alternatief met minder bijwerkingen. Z-slaapmiddelen hebben echter ook hun eigen risico’s, zoals bijvoorbeeld overdag slaperigheid en het risico op afhankelijkheid.

Benzodiazepinen zijn onderverdeeld in kortwerkende en langwerkende varianten, afhankelijk van de duur van hun effect. Deze middelen zijn geschikt voor tijdelijk gebruik, maar langdurig gebruik leidt vaak tot een verhoogd risico op gewenning en verslaving. Z-slaapmiddelen zoals Zolpidem en Zopiclon werken snel en zijn vaak bedoeld voor kortdurend gebruik.

Het risico op verslaving

Een van de grootste problemen bij het gebruik van slaappillen op recept is de risico’s op gewenning en verslaving. Bij gebruik van minder dan een paar weken is het risico op verslaving te verwaarlozen, maar bij langer gebruik neemt dit risico sterk toe. Bovendien zijn sommige mensen gevoeliger voor verslaving dan anderen.

Er zijn schattingen dat ongeveer 60 tot 70 duizend mensen in Nederland verslaafd zijn aan slaap- en kalmeringsmiddelen. Daarnaast is er nog een aanzienlijk aantal mensen dat tolerantie heeft opgebouwd, wat betekent dat ze meer middelen nodig hebben om hetzelfde effect te bereiken. Dit maakt het gebruik van deze middelen steeds complexer.

Het gebruik van slaappillen kan bovendien leiden tot een verhoogd risico op andere gezondheidsproblemen, zoals verkeersongevallen, valincidenten, en een verslechtering van geheugen en concentratievermogen. Het is daarom belangrijk om deze middelen met zorg te gebruiken en zorgvuldig te overwegen of ze echt nodig zijn.

Veilig gebruik en afbouwen

Het veilig gebruik van slaappillen vereist een zorgvuldig overleg met medische professionals. Artsen schrijven deze middelen meestal voor als tijdelijke oplossing, met het idee dat patiënten op de lange termijn een andere behandeling kunnen zoeken, zoals gedragstherapie of andere niet-medicinale interventies.

Het afbouwen van benzodiazepinen vereist een zorgvuldige aanpak. Abrupt stoppen kan leiden tot ontwenningsverschijnselen zoals rebound-insomnia, waarbij de slaapproblemen juist erger worden. Het is daarom verstandig om patiënten te adviseren om in overleg met hun arts te starten met een geleidelijk afbouwplan.

Tips voor veilig afbouwen zijn:

• Begin met de laagste effectieve dosis en verlaag deze langzaam.
• Zorg voor een steunnetwerk en medische begeleiding.
• Let op mogelijke herhalingsverschijnselen en raadpleeg de arts indien nodig.

Natuurlijke alternatieven

Voor patiënten die liever kiezen voor alternatieven zonder recept, zijn er ook natuurlijke slaapmiddelen beschikbaar. Deze middelen bevatten vaak kruiden en mineralen zoals valeriaan, magnesium en melatonine. Deze middelen worden vaak als veiliger beschouwd, maar ook zij kunnen bijwerkingen hebben, zoals maagklachten of overdag slaperigheid.

Natuurlijke slaapmiddelen kunnen voor sommige patiënten een goede optie zijn, maar het is belangrijk om te weten dat er weinig wetenschappelijk bewijs voor hun effectiviteit bestaat. Het is daarom verstandig om met de laagste dosis te starten en bij aanhoudende klachten contact op te nemen met een arts.

Een voorbeeld van een natuurlijk slaapmiddel is melatonine. Dit is een lichaamseigen hormoon dat het slaapritme reguleert. Mensen met slaapproblemen maken vaak te weinig melatonine aan, en supplementen kunnen deze tekortkoming aanvullen. Melatonine is verkrijgbaar onder de merknaam Circadin en is zonder recept verkrijgbaar.

Een andere optie is chloralhydraat, maar deze is niet langer verkrijgbaar vanwege het hoge risico op vergiftiging en overdosering.

Rol van de huisarts

De huisarts speelt een cruciale rol in het begeleiden van patiënten met slaapproblemen. Het is belangrijk dat patiënten eerst contact opnemen met hun arts voordat ze beginnen met het gebruik van slaap- of kalmeringsmiddelen. De arts kan beoordelen of de slaapproblemen echt op medische wijze moeten worden behandeld of of er andere opties beschikbaar zijn, zoals gedragstherapie of leefstijlveranderingen.

In het geval van langdurig gebruik van slaappillen, is het verstandig om regelmatig terug te koppelen met de arts om eventuele bijwerkingen of veranderingen in het gebruik te bespreken. De arts kan ook adviseren over veilige afbouwschema’s en andere alternatieven die mogelijk zijn.

Conclusie

Slaapproblemen zijn een veelvoorkomend probleem in de huidige maatschappij. Het gebruik van slaappillen op recept kan tijdelijk helpen bij het oplossen van slapeloosheid, maar vereist zorgvuldig overleg met medische professionals. Het risico op gewenning en verslaving is reëel en moet daarom niet worden onderschat. Zowel kort werkende als lang werkende slaappillen hebben hun eigen risico’s en moeten daarom met zorg worden gebruikt.

Voor patiënten die alternatieve opties zoeken, zijn er natuurlijke slaapmiddelen beschikbaar, maar ook deze moeten met zorg worden gebruikt. Het veilig gebruik van slaappillen houdt in dat patiënten in overleg blijven met hun arts, en eventueel een geleidelijk afbouwplan volgen. De rol van de huisarts is daarbij van groot belang, omdat hij of zij patiënten kan begeleiden bij het zoeken naar een geschikte behandeling en het veilig gebruiken van eventuele medicijnen.

Bronnen

1. Met vervalste doktersrecepten 'shopte' deze Rotterdamse door heel Nederland voor slaappillen
2. De zwaarste slaappillen
3. 13 miljoen mensen gebruiken slaappillen – 5 vragen over het gebruik en gevaar van deze middelen beantwoord
4. Slaapmedicatie en natuurlijke alternatieven – wat moet u als huisarts weten?
5. Slaap- en kalmeringsmiddelen