Jan Hagel koekjes zijn een klassieke Oud-Hollandse lekkernap die sinds de 18e eeuw populair is in Nederland en Vlaanderen. Het koekje is bekend om zijn knapperige texture, de combinatie van amandelschaafsel en grove suiker (hagel), en de kruidige smaak door kaneel. In dit artikel worden de historie, verschillende recepten, ingrediënten en baktechnieken van Jan Hagel koekjes besproken. Daarnaast wordt ingegaan op variaties in regio’s zoals Amersfoort, Zuid-Holland en Vlaanderen, en wordt een kostprijsberekening voor de productie van deze koekjes gegeven. Dit artikel richt zich op zowel thuisbakers, culinair enthousiastelingen als professionals in de bakkerijsector.

Historie van het Jan Hagel Koekje

Jan Hagel koekjes zijn al sinds de 18e eeuw een bekende lekkernap in Nederland. Het koekje is een klassiek voorbeeld van een Oud-Hollandse koek, die traditioneel wordt versierd met grove suiker (hagel) en vaak ook met amandelschaafsel. Het woord "Jan Hagel" is oorspronkelijk een scheldwoord voor het gewone volk of het gepeupel, wat mogelijk een rol speelt in de naamgeving van het koekje. De eerste vermelding van Jan Hagel dateert uit 1792, terwijl het oudste bekende recept uit 1851 stamt. Het koekje is sinds die tijd een vaste waarheid in banketbakkerijen en is tegenwoordig ook in supermarkten verkrijgbaar.

In Vlaanderen kent men een variant van het Jan Hagel koekje onder de naam "janhagel en zijn maat", dat bestaat uit drie lagen: peperkoek, marsepein en een onderlaag van peperkoek. In Zuid-Holland bestond er een variant genaamd "Stalboen-Janhagel", die gemaakt werd van bloem, siroop en honing. Deze variant was nauw verwant aan de Amersfoortse Jan Hagel, ook wel bekend als "Grove Dirk". De Stalboen-Janhagel werd vaak gebakken samen met de "stalboenbroeder", een speciaal brood dat werd gemaakt van krenten en spek en gegeten werd als de koeien van stal gingen en de stallen een grote beurt kregen.

Ingrediënten en Recepten

Basische Ingrediënten

Meeste recepten voor Jan Hagel koekjes bevatten vergelijkbare ingrediënten, waaronder boter, suiker, bloem, bakpoeder, kaneel, en amandelschaafsel. De verdeling van de hoeveelheden kan variëren per recept, maar de essentiële componenten blijven hetzelfde. Hieronder volgen enkele voorbeelden van ingrediëntenlijsten uit verschillende bronnen:

Recept 1 (bron 1):

• 75 gram roomboter
• 75 gram suiker
• 125 gram bloem
• ½ theelepel bakpoeder
• 1 theelepel kaneel
• 1 ei (middel)
• 1 eetlepel melk
• 25 gram hagelsuiker (of fijne parelsuiker)
• 15 gram amandelschaafsel
• Zout

Recept 2 (bron 2):

• 150 gram roomboter op kamertemperatuur
• 100 gram suiker
• 250 gram bloem
• 1 theelepel bakpoeder
• 1 theelepel kaneel
• 1 snufje zout
• 1 ei
• 40 gram greinsuiker
• 40 gram geschaafde amandelen

Recept 3 (bron 3):

• 220 gram cakemargarine
• 200 gram basterdsuiker
• 1 gram zout
• 20 gram ei
• 340 gram Zeeuwse bloem
• 6 gram gemengd bakpoeder
• 6 gram kaneel

Recept 4 (bron 4):

• Meng bloem, bakpoeder, margarine, basterdsuiker, zout en kaneelpoeder tot een egaal deeg.
• Voeg water toe en laat de mixer draaien totdat alles goed gemengd is.
• Verpak het deeg in plasticfolie en laat circa 24 uur rusten in de koelkast.

Recept 5 (bron 5):

• Amersfoortse Jan Hagel wordt gemaakt van zandtaartdeeg en is versierd met grove suikerkristallen.
• Het is momenteel verkrijgbaar bij Vonk en Van Buuren in de Arnhemsestraat.

Bereidingswijze

De bereidingswijze van Jan Hagel koekjes varieert iets afhankelijk van het recept, maar bevat meestal de volgende stappen:

Algemene Stappen (bron 1, 2, 3, 4):

1. Verwarm de oven voor op 175 tot 220 graden Celsius, afhankelijk van het recept.
2. Klop de boter en suiker luchtig, vaak met een keukenmachine of een elektrische garde.
3. Voeg het ei toe, en meng tot het goed is verwerkt.
4. Voeg bloem, bakpoeder, kaneel en zout toe, en kneed tot een stevig deeg.
5. Laat het deeg rusten in de koelkast voor circa 24 uur.
6. Rol het deeg uit tot een rechthoekige plak van ongeveer 3 mm dikte.
7. Bestrijk het deeg met ei, trek strepen over het deeg met een vork, en strooi amandelschaafsel en greinsuiker erop.
8. Bak het koekje in de oven totdat het licht goudbruin is.
9. Snijd het koekje direct na het bakken in reepjes van 3 bij 8 cm.

Specifieke Tip (bron 4):

• Het is de bedoeling dat het koekje niet helemaal gaar gebakken wordt.
• Wil je gare Jan Hagel? Verleng dan de oventijd met circa 2 minuten.

Variaties per Regio

Amersfoort

In Amersfoort is de Jan Hagel ook bekend als "Grove Dirk". Deze variant bestond oorspronkelijk uit grove suikerkristallen (de hagel) en was een kruidig smakend koekje van zandtaartdeeg. Het koekje is momenteel verkrijgbaar bij Vonk en Van Buuren in de Arnhemsestraat. De Koningin-Moeder Emma had zelfs een voorkeur voor deze koek, en verzocht bakker Vonk om een kg aan Seiner Durchlaut dem Fürsten zu Waldeck & Pyrmont Arolsen te zenden.

Zuid-Holland

De "Stalboen-Janhagel" uit Zuid-Holland is een variant die gemaakt werd van bloem, siroop en honing. Het was nauw verwant aan de Amersfoortse Jan Hagel en werd vaak gebakken samen met de "stalboenbroeder", een brood van krenten en spek dat werd gegeten als de koeien van stal gingen. De productie van deze broodsoort was op grote schaal, met tientallen gemaakt in een ronde pan.

Vlaanderen

In Vlaanderen bestaat een variant van het Jan Hagel koekje genaamd "janhagel en zijn maat". Dit is een drie-laag koek, bestaande uit: - Een bovenlaag van peperkoek
- Een middenlaag van marsepein
- Een onderlaag van peperkoek

Deze variant wordt vooral gebakken in de regio Uitkerke-Zeebrugge-Knokke-Heist en heeft een compleet andere structuur en smaak dan de Nederlandse variant.

Kostprijsberekening voor Jan Hagel Koekjes

Voor wie Jan Hagel koekjes wil produceren, is het handig om een kostprijsberekening te maken. Hieronder volgt een voorbeeld van zo’n berekening, gebaseerd op de ingrediënten van bron 3:

Verwerkings- en Inbakverlies

• Bruto gewicht: 7930 gram
• Verwerkings- en inbakverlies (10%): 79 gram
• Nuttig gewicht: 7851 gram
• Gebakken gewicht per stuk: 100 gram
• Uitkomst: 79 stukken

Directe Arbeidskosten

• Directe arbeidsminuten halffabrikaat: 0 minuten
• Directe arbeidsminuten per recept: 45 minuten
• Directe arbeidsminuten per stuk: 0,6 minuten
• Lonen: € 0,49 per minuut
• Directe arbeidskosten per stuk: € 0,28

Totale Directe Kosten

• Totaal directe kosten per stuk: € 0,39

Indirecte Kosten

• Opslag indirecte kosten (110%): € 0,42
• Totaal indirecte kosten per stuk: € 0,81

Winstopslag en Btw

• Winstopslag (10%): € 0,08
• Totaal prijs per stuk (excl. btw): € 0,89
• Btw (6%): € 0,05
• Gecaluleerde prijs per stuk: € 0,94

Conclusie

Jan Hagel koekjes zijn een klassieke Oud-Hollandse lekkernap die sinds de 18e eeuw populair is in Nederland en Vlaanderen. Het koekje is gekenmerkt door zijn knapperige texture, kruidige smaak en de decoratie met grove suiker en amandelschaafsel. De historie van het koekje is rijk aan variaties per regio, van de Amersfoortse "Grove Dirk" tot de Vlaamse "janhagel en zijn maat".

De bereidingswijze van Jan Hagel koekjes is eenvoudig en geschikt voor zowel thuisbakers als professionals. Met enkele standaard ingrediënten zoals boter, suiker, bloem, kaneel en amandelschaafsel is het mogelijk om deze lekkernap thuis te maken. De variaties in bereidingswijze en ingrediënten tonen aan dat het recept flexibel is en aan te passen is aan persoonlijke voorkeuren of beschikbaarheid van materialen.

Voor wie Jan Hagel koekjes wil produceren, is het belangrijk om een kostprijsberekening te maken om de winstmarge en prijsstrategie te bepalen. Deze berekening geeft inzicht in de directe en indirecte kosten per stuk, en helpt bij het instellen van een verkoopprijs die rendabel is en concurrentiekrachtig.

In samenvatting is Jan Hagel een koekje dat niet alleen smaakt naar traditie en smaak, maar ook geschikt is voor zowel informele genieten als professionele productie. Zijn eenvoudige bereidingswijze, unieke smaak en historische waarde maken het tot een lekkernap die zowel in de koffiehoek als in de bakkerij een waardevolle plaats inneemt.

Bronnen

1. Jan Hagel koekjes recept - Eef Kookt Zo
2. Jan Hagel koekjes recept - My Happy Kitchen
3. Recept Jan Hagel - Bakkers in Bedrijf
4. Spakenburgse Jan Hagel - 24Kitchen
5. Amersfoortse Jan Hagel - Archiefeemland