Imiquimodcrème in de huidbehandeling: Toepassingen, beschikbaarheid en medische richtlijnen
De imiquimodcrème, commercieel bekend onder merknamen zoals Aldara en Zyclara, is een veelvoorkomend gebruikte medicatie in de dermatologie. Het wordt gebruikt om een reeks van aandoeningen te behandelen, waaronder genitale wratten, actinische keratose en oppervlakkige vormen van huidkanker. Aan de hand van de gegevens uit de betreffende bronnen wordt in dit artikel een overzicht gegeven van de toepassingen, werking, toediening en beschikbaarheid van imiquimodcrème, met een nadruk op medische richtlijnen en de huidige situatie in Nederland.
Wat is imiquimodcrème?
Imiquimodcrème is een immunomodulerende stof die na cutane toepassing een lokale immuunrespons activeert. Deze immuunstimulatie wordt voornamelijk gekenmerkt door de inductie van interferon α en andere cytokinen. Door deze biochemische processen ondersteunt imiquimod de aangeboren en aangeleerde immuunrespons van de huid, waardoor het in staat is om virale, bacteriële of maligne aandoeningen te bestrijden.
De werkzame stof, imiquimod, is verkrijgbaar in verschillende concentraties. Aldara bevat 50 mg/g imiquimod in sachets van 250 mg, terwijl Zyclara in sterktens 37,5 mg/g is verkrijgbaar. Beide toedieningsvormen zijn alleen op recept verkrijgbaar en worden via dermatologen of gynaecologen voorgeschreven.
Toepassingen van imiquimodcrème
De toepassingen van imiquimodcrème zijn gericht op huidafwijkingen die medische aandacht vereisen. Onder de meest voorkomende indicaties vallen genitale en anogenitale wratten, actinische keratose en oppervlakkige basaalcelcarcinoom (sBCC).
Genitale en peri-anale wratten
Imiquimodcrème wordt vaak voorgeschreven bij genitale en peri-anale wratten, die vooral door het humaan papillomavirus (HPV) worden veroorzaakt. Deze aandoeningen zijn in de vulvazorg en anogenitale zorg van grote betekenis. Het medicijn is vanwege zijn lokale werking geschikt om de wratten te verwijderen zonder dat ingrijpende chirurgie nodig is.
Een belangrijke aandachtspunt bij de behandeling is de huidhygiëne, vooral bij niet-besneden mannelijke patiënten. Bij onvoldoende voorhuidhygiëne kan het medicijn leiden tot complicaties zoals ernstige phimosis of strictuurvorming. Daarom wordt de behandeling alleen aanbevolen als er dagelijks zorgvuldige hygiëne wordt uitgeoefend. Bij het optreden van huidreacties zoals erosie, oedeem of induratie moet de behandeling mogelijk worden onderbroken.
Niet alleen bij wratten, maar ook bij hiv-positieve patiënten is de effectiviteit van imiquimodcrème lager dan bij immuuncompetente patiënten. Daarom is het belangrijk om het medische advies nauwkeurig te volgen en te overwegen of herbehandeling nodig is.
Actinische keratose
Actinische keratose is een zonneschade-gebaseerde huidaandoening die een voorloper kan zijn van huidkanker. Imiquimodcrème wordt hierbij ingezet om de abnormale huidcellen te elimineren. Het is belangrijk om te weten dat imiquimod niet geschikt is voor actinische keratose-plekken met duidelijke hyperkeratose of hypertrofie, zoals bijvoorbeeld huidhoorns. Daarnaast is er geen onderzoek beschikbaar over de toepassing van imiquimod op de oogleden, oren of de binnenzijde van de neusgaten.
Bij herhaalde behandelingen na eerder succesvolle cyclus is er geen duidelijke wetenschappelijke basis, en dit moet daarom met de behandelend arts worden besproken. Ook bij patiënten met hart-, lever- of nierinsufficiëntie is extra voorzichtigheid geboden, aangezien de beschikbare gegevens hierover beperkt zijn.
Superficieel basaalcelcarcinoom (sBCC)
Imiquimodcrème wordt ook gebruikt bij het behandelen van superficieel basaalcelcarcinoom, een vorm van huidkanker die meestal goed reageert op lokale therapie. Het medicijn is echter niet geschikt bij sBCC’s binnen één centimeter van gevoelige gebieden zoals de oogleden, neus, lippen of haarlijn. Er is ook geen ervaring met het gebruik bij immuungecompromitteerde patiënten of bij recidief na eerder gebruik van imiquimod. Grote BCC’s (> 7,25 cm²) reageren waarschijnlijk minder goed op behandeling met imiquimodcrème.
Lokale huidreacties, zoals erytheem, erosie of ulceratie, zijn bekend bij deze toepassing. Deze reacties kunnen in intensiteit variëren, maar nemen vaak af tijdens de behandeling of verdwijnen na het staken ervan. Bij ernstige reacties is het noodzakelijk om de behandeling te onderbreken en medische hulp in te schakelen.
Toediening en gebruik
Het gebruik van imiquimodcrème vereist een zorgvuldige aanpak. De crème wordt meestal een paar keer per week op de aangedane huid aangebracht, volgens een schema dat door de behandelende arts wordt voorgeschreven. De toediening moet op een specifieke manier worden uitgevoerd om effectiviteit en veiligheid te garanderen.
Stappen bij het toepassen
- Het te behandelen gebied moet worden gewassen met water en milde zeep.
- Gedurende de inwerktijd moet het niet worden geïmponeerd met baden of douchen.
- Geen occlusieve verbanden mogen worden gebruikt.
- Vóór en na het aanbrengen van de crème moeten de handen zorgvuldig worden gewassen.
Eén sachet is voldoende voor de behandeling van 20 cm² huidoppervlakte. Vergeten doses moeten zo spoedig mogelijk worden aangebracht (bij Aldara) of wachten tot de volgende nacht (bij Zyclara). Het is belangrijk om niet vaker dan één keer per dag te behandelen.
Verwijderen van de crème
Voor seksueel contact dient de crème van de huid te worden verwijderd. Het gebruik van condooms en pessaria kan hierdoor mogelijk minder betrouwbaar worden. Bij het opmerken van huidreacties zoals erosie of oedeem moet de crème worden verwijderd en het gebied gewassen met milde zeep en water. De behandeling kan worden hervat als de reactie afneemt.
Beschikbaarheid in Nederland
In de huidige situatie in Nederland is er sprake van leveringsproblemen met imiquimodcrème, vooral voor bepaalde medische toepassingen zoals vulvaire M. Paget en HSIL. Deze aandoeningen zijn specifiek voor de vulvazorg en kunnen niet effectief worden behandeld met alternatieve middelen zoals 5-fluoro-uracil (Efudix).
De levering van Aldara crème wordt momenteel verwacht in week 30, zoals aangegeven via Farmaco. Het probleem ligt echter ook in de regelgeving: imiquimod staat niet op een lijst met tekortenbesluiten, waardoor apotheken in Nederland niet automatisch toegang hebben tot internationale voorraden. In tegenstelling tot België en Duitsland waar geen leveringsproblemen zijn gemeld, is er in Nederland momenteel een tekort dat beïnvloedt hoe apotheken hun voorraad kunnen aanvullen.
Een oplossing kan zijn dat de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd een tijdelijke importvergunning verleent, zodat elke apotheek in Nederland imiquimod in het buitenland kan bestellen. Dit is een maatregel die in overleg is met betrokken partijen, maar nog niet volledig is uitgevoerd.
Alternatieve inkoopopties
Patiënten met een Nederlands recept kunnen in sommige gevallen medicatie in een ander EU-land ophalen, mits de voorwaarden zijn vervuld. Echter, dit vereist extra logistieke stappen en is niet voor iedereen praktisch toepasbaar.
Veiligheid en bijwerkingen
Het gebruik van imiquimodcrème is in de regel veilig, maar zoals bij alle geneesmiddelen zijn er bijwerkingen mogelijk. De meest voorkomende bijwerkingen zijn lokale huidreacties zoals erytheem, irritatie, pijn en jeuk. Deze symptomen nemen vaak af tijdens de behandeling of verdwijnen na het staken ervan. In sommige gevallen kan er sprake zijn van hevige reacties die onder medische toezicht moeten worden afgehandeld.
Zeer zelden zijn er verslagen van hypo- of hyperpigmentatie, die soms permanent kunnen zijn. Ook kunnen griepachtige klachten zoals koorts, misselijkheid en spierpijn optreden. Bij het optreden van ernstige reacties is het noodzakelijk om de behandeling te onderbreken en medische hulp in te schakelen.
Medische richtlijnen en advies
Het gebruik van imiquimodcrème moet altijd onder medische begeleiding plaatsvinden. Het is een receptplichtig medicijn dat niet zomaar zonder medische controle kan worden gebruikt. Het is daarom belangrijk dat patiënten deze crème enkel gebruiken op aanbeveling van een arts of gynaecoloog.
Voorbeeldschema voor de behandeling
Een typisch behandelingsschema voor genitale wratten kan er als volgt uitzien:
- Maak het te behandelen gebied schoon met water en milde zeep.
- Pas één dozis van de crème aan op het aangedane gebied.
- Laat de crème overnachten op de huid.
- Verwijder de crème met warm water de volgende ochtend.
- Wacht minimaal 12 uur voordat de volgende toepassing plaatsvindt.
- Gebruik de crème 3 keer per week gedurende maximaal 16 weken.
- Controleer het behandelingseffect bij de arts.
Het schema kan variëren afhankelijk van de aandoening en de respons van de patiënt. Het is belangrijk om het advies van de behandelende arts nauwkeurig te volgen.
Samenvatting
Imiquimodcrème is een krachtige en effectieve behandeling voor verschillende huidaandoeningen, waaronder genitale wratten, actinische keratose en superficieel basaalcelcarcinoom. Het medicijn werkt door de immuunrespons van de huid te activeren, wat het mogelijk maakt om abnormale of maligne huidcellen te verwijderen. De toediening moet echter altijd onder medische begeleiding plaatsvinden, omdat er bijwerkingen mogelijk zijn en de effectiviteit afhankelijk is van de individuele patiënt.
In Nederland is momenteel sprake van leveringsproblemen met Aldara, wat beïnvloedt de beschikbaarheid van dit medicijn voor zorgverleners en patiënten. Het is daarom belangrijk om op de hoogte te blijven van de huidige voorraadstatus en eventuele alternatieve inkoopmogelijkheden te overwegen in samenwerking met de behandelende arts.