IJzer is een essentieel mineraal dat een cruciale rol speelt in de gezondheid van het lichaam. Het draagt bij aan de aanmaak van bloed en het transport van zuurstof naar de cellen, en het is essentieel voor energieproductie, de normale werking van het immuunsysteem en cognitieve functies. Vooral bij bepaalde levensfases, zoals zwangerschap of bij een voedingspatroon dat plantaardig is, kan het nuttig zijn om het ijzergehalte van het lichaam aan te vullen met supplementen. In dit artikel wordt ingegaan op de mogelijkheden, risico’s en aanbevelingen rondom het gebruik van ijzerpreparaten zonder recept. Bovendien wordt uitgelegd hoe je het ijzergehalte kunt optimaliseren via voeding en wanneer het juist is om te overwegen voor een voorgeschreven ijzerpreparaat.

Wat zijn ijzerpreparaten zonder recept?

IJzerpreparaten zonder recept zijn voedingssupplementen die je zonder medische voorschrijving kunt aankopen. Ze worden vaak gebruikt om het ijzergehalte van het lichaam aan te vullen, vooral bij mensen die een beperkte inname van ijzerrijk voedsel hebben of bij een licht ijzertekort. Deze producten zijn verkrijgbaar in verschillende vormen, zoals kauwtabletten, capsuleën, drageerbare tabletten en voedselverrijkte drankjes. De hoeveelheid ijzer in deze supplementen varieert per product, en het is belangrijk om rekening te houden met de aanbevolen dagelijkse hoeveelheden en eventuele risico’s op oververzadiging.

Biologische beschikbaarheid en vormen van ijzer

IJzer komt in twee vormen voor in de voeding: heemijzer en non-heemijzer. Heemijzer is afkomstig uit dierlijke bronnen, zoals vlees, en wordt beter geabsorbeerd door het lichaam. Non-heemijzer komt vooral voor in plantaardige voedingsmiddelen en heeft een lagere opnamegraad. IJzerpreparaten zonder recept bevatten meestal non-heemijzer, vaak in de vorm van ijzerfumaraat (ferrofumaraat), omdat deze vorm goed verdragen wordt en relatief efficiënt wordt opgenomen.

De biologische beschikbaarheid van ijzer is afhankelijk van een aantal factoren, zoals de aanwezigheid van vitamine C in de maaltijd, die de opname bevordert, en de aanwezigheid van calcium, fytinezuur of polyfenolen, die de opname juist remmen. Daarom is het verstandig om ijzertabletten los van maaltijden te gebruiken die calcium of thee bevatten.

Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid ijzer

De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid ijzer varieert afhankelijk van leeftijd en geslacht. Voor kinderen jonger dan 5 jaar is 8 mg per dag aanbevolen, voor kinderen van 6 tot 8 jaar 9 mg. Voor jongens en vrouwen vanaf 9 jaar is 11 mg per dag aanbevolen, terwijl vrouwen tussen 14 en 17 jaar 15 mg per dag nodig hebben. Vrouwen die borstvoeding geven of zwanger zijn, hebben 16 mg per dag nodig. Vrouwen na de menopauze hebben weer 11 mg per dag nodig.

Het is belangrijk om deze richtlijnen te overwegen bij het gebruik van ijzerpreparaten zonder recept. Het is niet verstandig om grotere hoeveelheden ijzer te gebruiken dan nodig is, omdat te veel ijzer in het lichaam schadelijk kan zijn.

Wanneer zijn ijzerpreparaten zonder recept nuttig?

IJzerpreparaten zonder recept kunnen nuttig zijn bij een licht ijzertekort of als aanvulling bij een dieet dat weinig ijzerrijke voedingsmiddelen bevat. Ze zijn bijvoorbeeld geschikt voor mensen die vegetarisch of veganistisch eten, omdat plantaardige voedingsmiddelen non-heemijzer bevatten, dat minder goed wordt opgenomen. Ook bij zwangere vrouwen of vrouwen met zware menstruatie kan een aanvulling nuttig zijn, aangezien hun ijzerbehoeften stijgen.

Een ijzertekort kan zich uiten in vermoeidheid, bleke huid, rusteloze benen of een verminderde concentratie. Als er een vermoeden is van een ijzertekort, is het verstandig om dit eerst te laten bevestigen door een arts. De arts kan een bloedtest uitvoeren om de ijzerstatus van het lichaam vast te stellen en bepalen of een aanvulling nodig is.

Risico’s en bijwerkingen van ijzerpreparaten zonder recept

Hoewel ijzerpreparaten zonder recept beschikbaar zijn, moet je er wel voorzichtig mee omgaan. Een teveel aan ijzer in het lichaam kan schadelijk zijn. IJzerstapeling, ook wel hemochromatose genoemd, is een aandoening waarbij het lichaam te veel ijzer opslaat, wat leidt tot schade aan organen zoals de lever, de nieren en het hart. Deze aandoening komt vaker voor bij mensen met een genetische aanleg, vooral in de Kaukasische populatie, waartoe ook Nederlanders behoren.

De meeste over-the-counter-ijzerpreparaten bevatten echter niet zo veel ijzer dat een gevaarlijke oververzadiging onmiddellijk ontstaat. Echter, langdurig gebruik van ijzerpreparaten zonder medische begeleiding kan leiden tot een langzaam opbouwen van ijzer in het lichaam. Dit is vooral van toepassing op mensen die geen ijzertekort hebben, maar toch dagelijks supplementen gebruiken.

Bijwerkingen van ijzerpreparaten

IJzerpreparaten kunnen ook een aantal bijwerkingen veroorzaken, zoals buikpijn, ongemak in de maag, diarree of constipatie. De meeste mensen verliezen overtollig ingevulde ijzer via de ontlasting, maar bij een langdurig gebruik zonder medische begeleiding kan het lichaam moeilijk met de hoeveelheid ijzer omgaan. Daarom is het verstandig om de hoeveelheid ijzer in het supplement te beperken en het gebruik van de preparaten te begeleiden met een arts.

Hoe vaak moet je een ijzerpreparaat nemen?

Onderzoek heeft aangetoond dat een ijzerpreparaat niet per dag nodig is. In sommige gevallen is het voldoende om het supplement om de andere dag te nemen of één keer per dag. Dit vermindert de kans op bijwerkingen en zorgt voor een langere aanhoudende opname van ijzer in het lichaam. Medische richtlijnen zijn hierop aangepast, en dit is nu aanbevolen bij mensen met een ijzertekort die geen ernstige bloedarmoede hebben.

Hoe kun je de opname van ijzer verbeteren via voeding?

Het is niet verplicht om supplementen te gebruiken om het ijzergehalte in het lichaam te verhogen. Door een bewuste keuze te maken voor ijzerrijke voedingsmiddelen en het aanpassen van de maaltijden, kun je de opname van ijzer verbeteren.

Ijzerrijke voedingsmiddelen

IJzerrijk voedsel is beschikbaar in zowel dierlijke als plantaardige bronnen. Dierlijke bronnen, zoals rood vlees, lever, vis en eieren, bevatten heemijzer, dat beter wordt opgenomen. Plantaardige bronnen zoals bloemkool, groene bladgroenten, noten, bonen, peulvruchten en zaden bevatten non-heemijzer, dat minder efficiënt wordt geabsorbeerd.

Voor mensen die vooral plantaardig eten, is het belangrijk om de opname van ijzer te stimuleren met vitamine C. Voedingsmiddelen zoals aubergine, paprika, sinaasappelsap en komkommer bevatten veel vitamine C en kunnen samen met ijzerrijke maaltijden worden gegeten.

Voedingsmiddelen die de opname van ijzer belemmeren

Aan de andere kant zijn er ook voedingsmiddelen die de opname van ijzer remmen. Calciumrijk voedsel, zoals melk, kaas en yoghurt, moet los van ijzerrijke maaltijden worden geconsumeerd. Evenzo remmen fytinezuur (aanwezig in zaden en noten) en polyfenolen (aanwezig in thee, koffie en chocomelk) de opname van ijzer. Het is daarom verstandig om thee en koffie niet direct na een ijzerrijke maaltijd te drinken, maar een uurtje later.

Recept: Ijzerrijke maaltijd

Een eenvoudige en smakelijke maaltijd die helpt bij het verbeteren van het ijzergehalte in het lichaam is een salade van groene bladgroenten, bonen en paprika, met een sinaasappel-dressing. Deze combinatie stimuleert de opname van non-heemijzer via vitamine C en biedt bovendien een rijke voeding.

Ingrediënten:

• 200 gram groene bladgroenten (zoals sla of spinazie)
• 100 gram gekookte rode bonen
• 1 paprika
• 1 sinaasappel
• 1 knoflookteentje (optioneel)
• Olijfolie
• Zout en peper

Bereiding:

1. Was de groene bladgroenten en leg ze uit in een kom.
2. Snijd de paprika in kleine stukken en voeg deze toe aan de bladgroenten.
3. Voeg de gekookte rode bonen toe.
4. Pers de sinaasappel en mix de sap met olijfolie, een klein beetje knoflook (als gewenst) en een beetje zout en peper.
5. Giet de dressing over de salade en serveer.

Wanneer je een ijzerpreparaat zonder recept moet vermijden

IJzerpreparaten zonder recept zijn niet geschikt voor iedereen. Als er sprake is van een onderliggende aandoening die een ijzertekort veroorzaakt, zoals een darmziekte of bloedverlies, kan het gebruik van ijzerpreparaten zonder medische begeleiding juist schadelijk zijn. In sommige gevallen kan een ijzertekort een teken zijn van een ernstige aandoening, zoals een tumorkleur of een genetische aandoening. Daarom is het verstandig om een vermoeden van een tekort altijd met een arts te bespreken voordat je een supplement start.

Het belang van medische begeleiding

IJzerpreparaten zonder recept zijn eenvoudig te verkrijgen, maar ze vereisen wel een verantwoorde aanpak. Het is belangrijk om te weten dat een ijzertekort niet altijd aan te tonen is aan de hand van een lage hemoglobinewaarde. Soms is het mogelijk dat een persoon een tekort heeft zonder dat de symptomen direct zichtbaar zijn. Een arts kan via bloedonderzoek de juiste diagnose stellen en bepalen of een aanvulling nodig is.

Daarnaast kent een arts de meest geschikte vorm van ijzer voor een bepaalde persoon. Niet alle ijzerpreparaten zijn even goed verdraaglijk of efficiënt, en een arts kan bepalen welk type het meest geschikt is. Ook kan het aantal doseringen worden aangepast aan de behoeften van de patiënt, wat de kans op bijwerkingen vermindert.

Conclusie

IJzerpreparaten zonder recept zijn een handige optie voor mensen die een licht ijzertekort willen aanvullen of die een voedingssituatie hebben die weinig ijzerrijke voedingsmiddelen bevat. Ze zijn echter geen panacee en moeten met voorzichtigheid worden gebruikt. Het is belangrijk om rekening te houden met de aanbevolen hoeveelheden, eventuele bijwerkingen en de risico’s op ijzerstapeling. Bovendien is het verstandig om een vermoeden van een tekort altijd met een arts te bespreken, zodat een juiste diagnose kan worden gesteld en een geschikte aanvulling kan worden voorgeschreven. Door een bewuste keuze te maken voor ijzerrijke voedingsmiddelen en het aanpassen van de maaltijden, kan het ijfergehalte van het lichaam vaak worden verbeterd zonder het gebruik van supplementen.

Bronnen

1. bnnvara.nl
2. natuurlijkpresteren.nl
3. salus.nl