Geneesmiddelenkosten, tekorten en veiligheid: een overzicht voor consumenten en zorgverleners
In de afgelopen jaren zijn er diverse ontwikkelingen geweest in de geneesmiddelensector die van directe betekenis zijn voor patiënten, zorgverleners en de brede bevolking. Het aantal geneesmiddelentekorten is gestegen, leveringsproblemen met medicijnen zijn opnieuw onderwerp van aandacht, en er is sprake van zorgen over de veiligheid van geneesmiddelen, ook bij internetverkoop. Bovendien worden er nieuwe geneesmiddelen goedgekeurd, en worden oude middelen herbeoordeeld op hun effectiviteit. In dit artikel worden de belangrijkste ontwikkelingen op het gebied van geneesmiddelen besproken, met aandacht voor tekorten, leveringsproblemen, nieuwe geneesmiddelen, veiligheid bij internetverkoop en de rol van diverse instanties in het monitoren van de geneesmiddelenketen.
Stijgende geneesmiddelentekorten
Het aantal geneesmiddelentekorten is het afgelopen jaar aanzienlijk gestegen. Volgens de jaarlijkse rapportage van KNMP Farmanco is het aantal geneesmiddelentekorten gestegen tot 1514, wat een toename van 50% betekent ten opzichte van 2021, toen 1007 tekorten werden geregistreerd. Dit fenomeen is wereldwijd aan de orde, maar in Nederland is het een zorgwekkende ontwikkeling. De oorzaken hiervan zijn meervoudig, waaronder problemen op de productie- en distributieketen, een stijgende vraag naar bepaalde medicijnen, en tekorten aan grondstoffen.
De toename van tekorten heeft directe gevolgen voor patiënten. In veel gevallen moeten patiënten met een lege apotheek thuiskomen, of wordt er een alternatief middel voorgeschreven dat eventueel minder effectief of met andere bijwerkingen kan zijn. Het Meldpunt Geneesmiddelentekorten en -defecten rapporteert dat het aantal meldingen van leveringsproblemen met geneesmiddelen is gestegen tot 1390 in vergelijking met 536 in 2017. Deze cijfers duiden op een verslechterende situatie op dit vlak.
Leveringsproblemen en herhaalrecepten
Een op de twee patiënten krijgt in de apotheek, vanwege leveringsproblemen, niet het geneesmiddel mee dat is voorgeschreven. Volgens een onderzoek van de Patiëntenfederatie Nederland, uitgevoerd in opdracht van Zembla, moeten patiënten later terugkomen, krijgen ze een ander middel met dezelfde werkzame stof of krijgen ze helemaal geen medicijn. Deze situatie heeft geleid tot veranderingen in de aanpak van herhaalrecepten. Minister Van Rijn heeft apothekers en voorschrijvers verzocht om de gebruikelijke handelswijze te blijven hanteren: patiënten krijgen voor maximaal drie maanden medicatie mee, en herhaalrecepten worden binnen een normale termijn (zo’n een tot twee weken) voordat de medicatie op is, gehonoreerd.
Verkeerd gebruik van internetverkoop
Naast tekorten en leveringsproblemen is er ook sprake van zorgen over de verkeerde of gevaarlijke toegang tot geneesmiddelen via internet. Dit geldt met name voor producten die niet zijn goedgekeurd of niet geregistreerd zijn bij de Europese Geneesmiddelenautoriteit (EMA). De inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) benadrukt dat het verboden is om reclame te maken voor niet-geregistreerde geneesmiddelen met claims over de werking tegen een ziekte, virus of aandoening. Toch zoeken veel fabrikanten en leveranciers vaak de mazen van de wet op.
In maart is door de douane, in samenwerking met de IGJ, meer dan 8000 eenheden (nep)medicijnen onderschept. Vooral antivirale middelen die worden gebruikt voor malariapatiënten zijn hierbij betrokken. Ook zijn er tijdens controles beduidend meer middelen tegen verkoudheid, zoals paracetamol, en antibiotica aangetroffen. Deze geneesmiddelen kunnen volledig ongevaarlijk zijn, of juist gevaarlijk, bijvoorbeeld door de verkeerde stoffen te bevatten of niet veilig te zijn voor gebruik. De EMA waarschuwt expliciet voor het kopen van geneesmiddelen via internet bij handelaren die beweren dat hun product het coronavirus kan behandelen of voorkomen.
Internationale samenwerking en kritisch overzicht
De EMA en andere Europese autoriteiten zijn actief in het monitoren van de beschikbaarheid en veiligheid van geneesmiddelen. Het Europees Geneesmiddelen Agentschap heeft in het kader van de stijgende antibioticaresistentie een onderzoek gestart naar geneesmiddelen die het antibioticum fosfomycine bevatten. Ook wordt er onderzoek gedaan naar zoliflodacine, dat effectief kan zijn bij het behandelen van ongecompliceerde urogenitale en rectale infecties met gonococcen.
In het kader van een mogelijke no-deal Brexit zijn er ook maatregelen genomen. Minister Bruins heeft in een brief aan de Tweede Kamer gemeld dat bij een no-deal scenario problemen kunnen ontstaan met de beschikbaarheid van ongeveer vijftig kritische geneesmiddelen. Het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) heeft een overzicht gemaakt van deze kritische middelen, zodat maatregelen kunnen worden genomen in voorbereiding op eventuele tekorten.
Nieuwe geneesmiddelen en herbeoordelingen
De Committee for Medicinal Products for Human Use (CHMP), de belangrijkste autoriteit binnen de EMA die geneesmiddelen goedkeurt, heeft in de afgelopen jaren verschillende nieuwe geneesmiddelen goedgekeurd. Zo heeft de CHMP een positief advies uitgebracht voor het hybride middel Tobramycine PARI en voor het geneesmiddel Zynquista (sotagliflozine), dat bedoeld is als aanvulling op insulinetherapie voor patiënten met diabetes mellitus type 1.
Niet alle middelen krijgen groen licht. Zo is het hybride middel Doxolipad (doxorubicine), dat bedoeld was voor de behandeling van borst- en ovariumcarcinoom, geweigerd. Ook is het gebruik van orale geneesmiddelen met omega-3-vetzuren niet langer aanbevolen voor de preventie van verdere hartproblemen bij patiënten die eerder een hartaanval hebben gehad.
Veranderingen in de farmaceutische markt
De farmaceutische markt is in constante beweging. Zo is er sprake van prijsstijgingen bij weesgeneesmiddelen. Farmaceutisch bedrijf Novartis heeft bijvoorbeeld het kankergeneesmiddel lutetium Lu-177 oxodotreotide opgekocht en de prijs bijna verzesvoudigd. Deze prijsstijging heeft geleid tot discussie over de vergoeding door zorgverzekeraars.
Daarnaast zijn er initiatieven om kennis over de bereiding van weesgeneesmiddelen te delen. Het Amsterdam UMC ontvangt een schenking van € 5 miljoen van de Vriendenloterij voor het starten van een platform voor het uitwisselen van kennis over de bereiding van weesgeneesmiddelen. Dit platform zal informatie delen via een website, symposia en nieuwsberichten.
Bevolkingsattitude tegenover geneesmiddelen
De manier waarop burgers geneesmiddelen en hun prijzen waarderen is ook onderwerp van onderzoek. Radboudumc heeft onderzoek gedaan onder ruim duizend Nederlanders en concludeerde dat burgers bereid zijn om hogere prijzen te accepteren als geneesmiddelen aantoonbaar veel gezondheidswinst opleveren. Aan de andere kant zijn burgers kritisch wanneer er sprake is van onzekerheid over de effectiviteit of veiligheid van een middel. Deze conclusie benadrukt de noodzaak voor transparantie en kwaliteit in de geneesmiddelenketen.
Toekomstige ontwikkelingen
De EMA en andere Europese autoriteiten blijven actief in het monitoren en verbeteren van de beschikbaarheid en veiligheid van geneesmiddelen. In de toekomst zijn er plannen voor een Europees kinderformularium, wat gericht is op het verbeteren van de beschikbaarheid van kindervriendelijke geneesmiddelen. Ook wordt er gewerkt aan een betere voorbereiding op eventuele tekorten, zoals die kunnen voorkomen bij een no-deal Brexit.
Conclusie
De afgelopen jaren zijn er diverse ontwikkelingen geweest in de geneesmiddelensector. Het aantal geneesmiddelentekorten is gestegen, leveringsproblemen zijn onderwerp van aandacht, en er is sprake van zorgen over de veiligheid van geneesmiddelen, ook bij internetverkoop. Bovendien worden er nieuwe geneesmiddelen goedgekeurd, en worden oude middelen herbeoordeeld op hun effectiviteit. De rol van diverse instanties in het monitoren van de geneesmiddelenketen is van groot belang voor de zorgzame behandeling van patiënten. Het is essentieel dat zowel zorgverleners als patiënten goed geïnformeerd zijn over de huidige situatie en mogelijke maatregelen om geneesmiddelentekorten en leveringsproblemen te voorkomen.