De Hernhuttertjes zijn een traditioneel Duits koekje dat in Nederland, vooral in en rondom Zeist, een vaste plek heeft gevonden in de bakkerijen en de eetkamers van vele huishoudens. Deze zandkoekjes zijn niet alleen bekend om hun smaak, maar ook om hun historische oorsprong. Het recept is geïntroduceerd door Duitse immigranten, die hun kooktradities meenamen naar het Noorden van Nederland. In dit artikel wordt de geschiedenis van de Hernhuttertjes uitgebreid besproken, evenals het klassieke recept, een kostprijsberekening, en enkele tips voor het maken en bewaren van deze lekkernij. Daarnaast worden verwante Duitse en Nederlandse koekjes zoals de Oranjebloesemschuim en Pitmoppen kort belicht, om een breder inzicht te geven in het Duitse bakken in Nederland.

Geschiedenis van de Hernhuttertjes

De Hernhuttertjes hebben hun oorsprong in Duitsland, waar ze werden gebakken door de Hernhuttergemeenschap, een vroegere evangelische broedergemeenschap die in de 16e eeuw opkwam. Deze gemeenschap emigreerde in de 18e eeuw naar Nederland, met name naar de regio Zeist. Hier brachten de Hernhutters hun kook- en baktradities mee, waaronder ook deze specifieke zandkoekjes.

In de jaren vóór de Tweede Wereldoorlog werden Hernhuttertjes niet alleen geliefd in de regio, maar ook in andere steden zoals Utrecht en Amsterdam. Zoals beschreven in bron 1, leverde Bakker Albert deze koekjes aan het Koninklijk Huis, en waren ze een van de hoofdartikelen van Bakker Lukkien. De Hernhuttertjes worden ook omschreven als een symbool van soberheid en spiritualiteit, zoals duidelijk blijkt uit een citaat van een journalist uit 1958, die schreef dat de koekjes de "onbeperkte zelfverloochening van hun geestelijke vaders" uitdrukten.

Het is duidelijk dat deze koekjes niet alleen een culinair product zijn, maar ook een stukje geschiedenis dat verbonden is aan de Duitse immigranten die ze meebrachten naar Nederland. Hun naam, hun smaak en hun vorm geven een glimp van hun oorsprong, terwijl hun huidige populariteit getuigt van hun aanpassingsvermogen aan de Nederlandse smaak.

Recept voor Hernhuttertjes

Het klassieke recept voor Hernhuttertjes is zowel eenvoudig als smaakvol. Het deeg bestaat uit bloem, margarine, suiker, ei, citroenrasp en oranjesnippers, met eventueel zout. Het eindresultaat is een brosse, knapperige zandkoekje dat zowel geschikt is als eetbare lekkernij als ook als een stukje culinair erfdeel uit Duitsland. Hieronder volgt het volledige recept, inclusief de werkwijze.

Ingrediënten (voor ca. 10 stuks per 100 gram, totaal ca. 1900 gram uitkomst)

• 1000 gram Zeeuwse bloem
• 800 gram margarine
• 400 gram basterdsuiker
• 100 gram ei
• 30 gram citroenrasp
• 10 gram samengesteld bakpoeder
• 200 gram oranjesnippers
• 10 – 20 gram zout (afhankelijk van al of niet gezouten margarine)

Werkwijze

1. Deeg maken:
   Meng in een kom de Zeeuwse bloem, basterdsuiker, citroenrasp, zout en samengesteld bakpoeder. Voeg de margarine toe en kneed tot een homogeen deeg. Als de margarine niet gezouten is, gebruik dan 10 gram zout; anders 20 gram.

2. Deeg uitzetten en laten opstijven:
   Verdeel het deeg in gelijke stukken en rol het op een licht bebloemd werkblad uit. Snijd de koekjes los met een koekjesvorm of een rond mes. Leg ze op een bakplaat of bakpapier en laat het deeg in de koelkast opstijven.

3. Vormpjes vullen en bakken:
   Vul de Hernhuttervormpjes met het deeg en bak de koekjes op ca. 190 °C tot ze goudbruin zijn. Het bakken duurt ongeveer 15-20 minuten, afhankelijk van de oven.

4. Afkoelen en lossen:
   Laat de koekjes afkoelen op een rooster en verwijder ze voorzichtig uit de vormpjes.

Opmerking: Hernhuttertjes kunnen ook in de vorm van een baton worden gebakken, wat een iets andere uitstraling geeft, maar de smaak behoudt.

Kostprijsberekening voor Hernhuttertjes

Voor wie wil weten hoeveel het kost om een partij Hernhuttertjes te maken, is hieronder een kostprijsberekening op basis van de ingrediënten en de hoeveelheden uit bron 1.

Verwerkings- en inbakverlies

• 10% verwerkings- en inbakverlies: 128 gram
• Netto gewicht: 12647 gram
• Gebakken gewicht per 100 gram: ca. 126 gram
• Prijs per stuk: € 0,13

Deze berekening geeft een indruk van de totale kosten bij het maken van een partij Hernhuttertjes. Het is belangrijk om rekening te houden met eventuele prijsvariaties per ingrediënt, afhankelijk van de leverancier en het seizoen.

Baktips voor Hernhuttertjes

Zowel het deeg als het bakproces van Hernhuttertjes vereisen enige aandacht, zodat het resultaat een smaakvolle en knapperige koekje is. Hieronder volgen enkele praktische tips die kunnen helpen bij het maken van deze klassieke Duitse zandkoekjes.

1. Deeg maken

• Margarine op kamertemperatuur: Zorg dat de margarine niet te koud is, zodat het goed mengt met de rest van de ingrediënten. Dit voorkomt dat het deeg te hard of te los wordt.
• Zoutgehalte: Als de margarine al zout bevat, vermijd dan extra zout. Dit voorkomt een te zoute smaak.
• Citroenrasp: Gebruik verse citroenrasp voor de beste smaak. Meng de rasp direct met de suiker om de aroma’s te behouden.

2. Opstijven

• Koelkast: Laat het deeg minimaal 1 uur in de koelkast opstijven. Dit zorgt voor een beter bakresultaat.
• Vormen vullen: Gebruik Hernhuttervormpjes of vorm het deeg in kleine bollen. Als u geen vormpjes hebt, kunt u ze ook in de vorm van een baton bakken.

3. Bakken

• Ovenmidden: Plaats de bakplaat in het midden van de oven voor een gelijkmatige bak.
• Omdraaien: Als de koekjes niet gelijkmatig bakken, draai de bakplaat na ongeveer 2/3 van de baktijd.
• Temperatuur: Bak op 190 °C tot de koekjes goudbruin zijn. Let op dat ze niet te donker worden.

4. Afkoelen

• Rooster gebruiken: Laat de koekjes altijd afkoelen op een rooster, zodat de damp kan ontsnappen en het koekje knapperig blijft.
• Bewaren: Bewaar de Hernhuttertjes luchtdicht verpakt. Zo behouden ze hun smaak en tekstuur.

Oranjebloesemschuim: Een Duitse Lekkernij met Oranjebloesem

Een tweede Duitse lekkernij die in Zeist werd gebakken, is het Oranjebloesemschuim. Dit schuim was een speciaal recept dat gebruikmaakte van gedroogde oranjebloesem, die werd gemengd met melissuiker en eiwit. Het schuim was zo zoet dat het door de Hernhutters "Schwesterküsslein" werd genoemd, wat letterlijk "zusjeszoentje" betekent. Het Oranjebloesemschuim was een van de meest geliefde lekkernijen in de regio en wordt soms nog door moderne bakkers gemaakt, vooral tijdens feestdagen of speciale gebeurtenissen.

Ingrediënten

• 120 gram eiwit
• 500 gram melissuiker
• 1 lood gedroogde oranjebloesem op 750 gram suiker
• of
• 30 gram verse bloemen op 500 gram suiker

Werkwijze

1. Eiwit en suiker: Klop het eiwit tot een stevige schuim en voeg de melissuiker toe. Meng zorgvuldig tot een homogene massa.
2. Oranjebloesem toevoegen: Voeg de gedroogde oranjebloesem toe en meng zorgvuldig, zodat de aroma’s goed worden verspreid.
3. Voorzichtig bakken: De massa moet zacht worden gebakken, zodat het schuim de juiste structuur behoudt.

Het Oranjebloesemschuim is een delicate, zoete lekkernij die het beste wordt geserveerd op een lepeltje of als topping op een gebakken koekje. Het is een van de weinige recepten waarbij oranjebloesem als hoofdingrediënt wordt gebruikt en maakt het uniek in de Duitse bakkerstraditie.

Andere Duitse en Nederlandse Koekjes

Naast de Hernhuttertjes en het Oranjebloesemschuim zijn er nog andere Duitse en Nederlandse koekjes die populair zijn, zowel in de traditionele bakkerijen als in de moderne keuken. Hieronder worden enkele van deze koekjes kort besproken.

1. Dennenkoeken

Dennenkoeken zijn een soort heidekoeken die oorspronkelijk in de regio Baarn werden gemaakt. Ze zijn groter dan standaard heidekoeken en hebben een karakteristieke, knapperige structuur. Dennenkoeken zijn vaak geïnspireerd op de zandkoeken die in Duitsland werden gebakken, maar met een Nederlands twist. Het recept bevat boter, suiker, bloem en speculaaskruiden, wat een zoet-kruidige smaak geeft.

2. Pitmoppen

Pitmoppen zijn een zandkoekje met amandelen op het bovenste deel. Het deeg is gebaseerd op boter, suiker, citroenrasp en bloem, wat een knapperige, brosse tekstuur geeft. Tijdens het bakken worden de amandelen op het deeg gedrukt, wat een extra knapperig effect geeft. Pitmoppen zijn vaak bedoeld als een eenvoudig, smaakvol koekje dat goed houdt en makkelijk te bewaren is.

Ingrediënten (voor 24 stukken)

• 175 gram boter
• 150 gram witte basterdsuiker
• Rasp van ¼ citroen
• ¼ theelepel zout
• ½ ei
• 175 gram bloem
• 75 gram Zeeuwse bloem
• 1 theelepel bakpoeder
• 150 gram blanke amandelen

Werkwijze

1. Deeg maken: Klop de boter, suiker, citroenrasp en zout door elkaar. Voeg het ei toe en meng zorgvuldig. Voeg de bloem, Zeeuwse bloem en bakpoeder toe en kneed tot een deeg.
2. Uitzetten en vormen: Rol het deeg uit tot een dikte van 5-6 mm en snijd vierkantjes van 4 x 4 cm. Leg ze op een bakplaat met bakpapier.
3. Ei en amandelen: Bestrijk elk koekje met losgeklopt ei en druk twee blanke amandelen op het bovenste deel.
4. Bakken: Bak de pitmoppen in 15-20 minuten op 170 °C tot ze goudbruin zijn.
5. Afkoelen en bewaren: Laat de koekjes afkoelen op een rooster en bewaar ze luchtdicht verpakt.

Pitmoppen zijn een klassieke zandkoek die goed houdt en makkelijk te maken is. Ze zijn ideaal voor zowel feestdagen als het dagelijks gebruik.

Conclusie

De Hernhuttertjes zijn meer dan alleen een zandkoekje; ze zijn een stukje culinair erfdeel dat zijn oorsprong in Duitsland heeft en zich in Nederland heeft gevestigd. Met hun eenvoudige maar smaakvolle ingrediënten en hun historische achtergrond vormen ze een waardevolle toevoeging aan de Nederlandse kookcultuur. Het recept is eenvoudig te maken, maar vereist wel enige aandacht bij het deeg en het bakken. Daarnaast bieden verwante koekjes zoals het Oranjebloesemschuim en de Pitmoppen een breed spectrum aan mogelijkheden voor wie geïnteresseerd is in Duitse en Nederlandse baktradities. Of je nu een ervaren bakker bent of net begint, deze koekjes zijn een lekkernij die zowel smaak als geschiedenis bevat.

Bronnen

1. Hernhuttertjes en Oranjebloesemschuim
2. Koekjesbijbel van Rutger Bakt
3. Recept voor Pitmoppen
4. De Familie Schmidt van de LUBRO