Duivekater Brood: Geschiedenis, Recepten en Bakkingswijze van een Traditioneel Nederlands Feestbrood
Inleiding
Druivenkater, ook wel bekend als duivekater of deuvekater, is een traditioneel Nederlands feestbrood dat voornamelijk in de regio's rond Amsterdam en in de Zaanstreek wordt gemaakt en gegeten. Het brood behoort tot de rijpe, zoete witbroden die rijk zijn aan boter, citroen en honing, en dat een karakteristieke vorm heeft: een langwerpige, schenkelvormige plaat, vaak met een zachte, dunne korst. De oorsprong van het duivekater gaat ver terug in de tijd en is verweven met Germaanse en heidense tradities, zoals offerbroden en rituelen rondom de paasttijd. Het brood werd in de loop van de eeuwen een symbool geworden van feestvreugde, religieuze observantie en culinair handwerk.
De recepten voor duivekater zijn overgeleverd en grotendeels behouden gebleven, al zijn er wel variaties in de ingrediënten en bereidingswijzen afhankelijk van de regio of de bakker. Het is een brood dat niet alleen op Pasen wordt gegeten, maar ook op Kerstmis, Pinksteren en andere feestdagen. De bakkingsmethode is eveneens belangrijk: traditioneel wordt het op een bakplaat gemaakt en in een heet gestookte oven afgebakken. Sommige varianten worden zelfs in houtovens gemaakt, wat de authentieke smaak en structuur versterkt.
In dit artikel worden de geschiedenis, het recept, de bereidingswijze en de culturele betekenis van het duivekater brood besproken. Daarnaast worden enkele varianten van het recept gepresenteerd, evenals tips voor het verkrijgen van de beste resultaten. De informatie is gebaseerd op meerdere betrouwbare bronnen, waaronder gidsen, recepten en historische achtergronden van dit unieke brood.
Geschiedenis van het duivekater brood
Het duivekater brood is een oud traditioneel brood dat zich in de geschiedenis van Nederland op meerdere manieren laat terugvinden. Het brood heeft zijn oorsprong in de Germaanse en heidense tradities, waarin offerbroden werden gebakken in de vorm van dieren of lichaamsdelen als onderdeel van religieuze of rituele observaties. In de Germaanse offertijd werden bijvoorbeeld maagden of dieren geofferd aan demonen of goden, maar naarmate de tijd verstreek, werden deze praktijken verdrongen door christelijke tradities, waarbij het offer werd omgezet in een zoet, rijk brood.
Volgens bronnen is het duivekater brood ook bekend als een scheenbeenbrood, een vorm die de vorm van een been of knook (schenkel) nabootst. Dit duidt op de oorsprong als offerbrood, waarbij een dierlijk been als offer was gebruikt. De naam van het brood is vermoedelijk afgeleid van het oud-Germaanse "Deuvels Kakor", wat letterlijk "duivels koek" betekent. Anderen suggereert dat het brood een nog oudere, prehistorische oorsprong heeft en dat het werd gebruikt in rituelen voorafgaand aan de christelijke tijd.
In de Zaanstreek, een regio ten noorden van Amsterdam, is het duivekater brood een belangrijk onderdeel van de lokale kooktraditie. Het werd in de paasttijd gebakken, maar ook op Kerstmis en Pinksteren. Tegenwoordig is het vooral in deze regio en in enkele andere plaatsen langs de vroegere Zuiderzee, zoals Harderwijk, dat het brood nog actief wordt gemaakt. In de tweede wereldoorlog was het duivekater nog algemeen bekend in verschillende delen van het land, maar tegenwoordig is het een feestbrood dat voornamelijk in traditionele bakkerijen en tijdens specifieke feestdagen wordt gemaakt.
De geschiedenis van het duivekater brood is verder verweven met de lokale bakkerskunst. Het brood is een vloerbrood, wat betekent dat het op een bakplaat wordt gemaakt. De vorm en de bereidingswijze vereisen een zorgvuldig knipwerk en een lang rijtijdsproces. De vorm van het brood is niet willekeurig gekozen; het symboliseert een been of knook en duidt op de oude offertijd. Het brood is ook een teken van het overgaan van winter naar lente, en het wordt vaak gegeten met een kop thee en een plak echte boter, wat het tot een heerlijk maaltijd maakt.
Recepten en bereidingswijze
Het recept voor duivekater brood is overgeleverd en grotendeels behouden gebleven, maar er zijn enkele variaties afhankelijk van de regio en de voorkeur van de bakker. De ingrediënten zijn eenvoudig, maar de bereidingswijze vereist enige aandacht voor detail en tijd. De deegkompositie bevat meel, gist, suiker, boter, citroenrasp en honing, wat het brood een rijke en zoete smaak geeft. De vorm van het brood is een belangrijk aspect van de bereidingswijze, aangezien het traditioneel in de vorm van een bot of schenkel wordt uitgerold en met specifieke knipwerk wordt voorzien.
Hieronder worden meerdere varianten van het recept gepresenteerd, evenals tips voor het verkrijgen van de beste resultaten.
Recept 1: Traditioneel Zaanse Duivekater
Ingrediënten: - 500 gram tarwebloem - 1/2 theelepel zout - 100 cc honing - 25 gram gist - 1/5 liter lauwwarme melk - 50 gram (room-)boter - 1/2 geraspte schil van halve citroen (ongeprepareerd) - 1 theelepel gemalen steranijs
Bereidingswijze: 1. Maak een giststarter aan met lauw water, gist, een theelepel suiker en een schep bloem. Zet dit op een lauwwarme plek afgedekt. 2. Zeef de rest van de bloem in een deegkom. Stoof het zout langs de rand. Voeg de giststarter toe wanneer deze begint te bruisen. 3. Maak een stevig deeg door het mengsel te combineren met de lauwe melk. Voeg daarna de boter op kamertemperatuur, honing, citroenschil en steranijs toe. 4. Kneed het deeg goed door en laat het afgedekt op een warme plek rijzen tot het verdubbeld is in volume. 5. Vorm het deeg tot een vloerbrood in de vorm van een bot. Knip de twee uiteinden in. Bestrijk het brood met losgeklopt ei en laat het nog een half uur narijzen. 6. Bak het brood in een oven van 225°C. Zet de oven daarna lager op 200°C en bak het brood af in ongeveer een half uur. 7. Voor een authentieker smaak kan lemaire-meel worden gebruikt, wat een iets langere baktijd vereist.
Recept 2: Gepaste Duivekater
Ingrediënten: - 500 gram bloem - 20 gram gedroogde gist - 100 gram suiker - 200 ml lauwwarm water - 75 gram zachte roomboter - 1 theelepel zout - rasp van een citroenschil - 1 ei
Bereidingswijze: 1. Maak een giststarter aan met gist en lauw water. 2. Meng de bloem, gist, suiker, zout en citroenschil in een kom. Voeg het lauwwarme water en de roomboter toe en meng goed. 3. Kneed het deeg tot het soepel is. Dek de kom af en laat het op een warme plek rijzen tot het verdubbeld is in volume. 4. Kneed het deeg opnieuw glad en rol het uit tot een ovaal van ongeveer 25 cm lengte. Snijd de boven- en onderkant 10 cm in en leg het op een bakplaat. 5. Bestrijk het brood met losgeklopt ei en snijd figuren erin. Laat het narijzen voor ongeveer 30 minuten. 6. Verwarm de oven voor op 225°C en bak het brood af in ongeveer 20-30 minuten tot het goudbruin is.
Recept 3: Traditioneel Paasduivekater
Ingrediënten: - 500 gram bloem - 2 theelepels gist (poeder) - 100 gram kristalsuiker - ¾ theelepel zout - Rasp van een halve citroen - ¼ theelepel versgeraspte nootmuskaat - ½ theelepel gemalen kardemom - 200 ml handwarme melk - 75 gram boter (gesmolten) - 1 ei (losgeklopt) - 1 extra ei (losgeklopt) voor bestrijken
Bereidingswijze: 1. Meng de bloem, gist, suiker, zout, citroenrasp, nootmuskaat en kardemom in een grote kom. Voeg de melk, gesmolten boter en het ei toe en meng met een spatel. 2. Kneed het deeg met een tafelmixer tot een soepel deeg. Dek de kom af met plasticfolie en laat het op een warme plek rijzen tot het verdubbeld is in volume. 3. Kneed het deeg weer glad en leg het op een met bloem bestoven werkblad. Rol het uit tot een ovaal van 25 cm lengte. Snijd de boven- en onderkant 10 cm in. 4. Leg het deeg op een bakplaat en bestrijk het met losgeklopt ei. Snijd figuren in het brood. 5. Verwarm de oven voor op 225°C en bak het brood af in ongeveer 20-30 minuten tot het goudbruin is.
Tips voor het bakken van duivekater brood
Het bakken van duivekater brood vereist niet alleen kennis van de juiste recepten, maar ook aandacht voor de technische aspecten van het deegbereiding en de bakmethode. Hier zijn enkele tips om het beste resultaat te verkrijgen:
1. Kies het juiste type bloem
Het gebruik van tarwebloem is verplicht voor een authentiek duivekater brood. Tarwebloem zorgt voor de juiste textuur en smaak. Voor een authentieker smaak kan lemaire-meel worden gebruikt, maar het vereist een langere baktijd. Roomboter is ook belangrijk voor de smaak en de zachte korst van het brood.
2. Gebruik verse en kwaliteits-ingrediënten
De smaak van het duivekater brood is sterk afhankelijk van de kwaliteit van de ingrediënten. Gebruik verse gist, ongehandelde citroenschil en goede boter. Honing moet verse en van hoge kwaliteit zijn om de zoete smaak te behouden.
3. Laat het deeg lang rijzen
Rijzen is een cruciale stap bij het bakken van duivekater brood. Het deeg moet minstens 2 uur rijzen, maar het kan ook langer zijn voor een zachte korst. Het is aan te raden om het deeg op een warme plek te zetten, zoals een afgedekte kom in een oven die op lage temperatuur staat.
4. Knipwerk en vorm
Het brood moet in de vorm van een bot of schenkel worden uitgerold. De knipwerk is belangrijk om de vorm te behouden. Snijd de uiteinden in en maak eventueel figuren in het brood. Dit niet alleen esthetisch aantrekkelijk, maar ook functioneel, omdat het zorgt voor een betere afbakking.
5. Bakkingsmethode
Het brood wordt op een bakplaat gemaakt en afgebakken in een hete oven. Het is aan te raden om het brood eerst op 225°C te bakken en daarna de temperatuur te verlagen naar 200°C voor de afbakking. Voor een authentieke smaak kan het brood ook in een houtoven worden gemaakt.
6. Verkoel en serveer
Na het afbakken moet het brood op een rooster worden gelegd om af te koelen. Dit voorkomt dat het brood nat wordt. Het is aan te raden om het brood minstens vijf dagen oude te maken en dun gesneden te serveren met echte boter en een kop warme thee.
Conclusie
Druivenkater brood is een uniek en rijk brood dat zijn oorsprong heeft in de Germaanse en heidense tradities. Het brood is gemaakt van tarwebloem, gist, suiker, boter, citroenrasp en honing, en heeft een karakteristieke vorm die symboliseert een been of schenkel. De geschiedenis van het brood is verweven met rituelen en feestdagen, zoals paast, kerst en pinksteren. Het is een brood dat niet alleen smaakt, maar ook een culturele en historische betekenis heeft.
De bereidingswijze van duivekater brood vereist aandacht voor detail, zowel in de deegbereiding als in de bakkingsmethode. Het is aan te raden om het deeg lang te laten rijzen, de knipwerk zorgvuldig te maken en het brood in een hete oven af te bakken. Voor een authentieke smaak kan lemaire-meel worden gebruikt en het brood in een houtoven worden gemaakt.
Het duivekater brood is een feestbrood dat tegenwoordig voornamelijk in de regio’s rond Amsterdam en in de Zaanstreek wordt gemaakt. Het is een traditioneel brood dat nog steeds actief is in de lokale kooktraditie. Het brood is een teken van feestvreugde, religieuze observantie en culinair handwerk.
Voor wie wil proeven van dit oude en unieke brood, zijn er meerdere recepten beschikbaar die kunnen worden volggevolgd. Het is een brood dat niet alleen in de paasttijd wordt gegeten, maar ook op andere feestdagen. Het is een brood dat minstens vijf dagen oude wordt, dun gesneden wordt met echte boter en wordt geserveerd met een kop warme thee. Het is een heerlijk maaltijd die zowel het smaakpunt als de geestelijkheid aanraakt.