Diclofenac: het belang van gebruik onder medische begeleiding
Inleiding
Diclofenac is een veelgebruikte pijnstiller die sinds 1973 op de markt is en behoort tot de groep NSAID's (Non-Steroidale Ontstekingsremmers). Deze medicatie wordt vaak ingezet voor het verminderen van pijn en ontstekingen. In Nederland is diclofenac zowel op recept als zonder recept verkrijgbaar, afhankelijk van de dosis en vorm. Echter, verschillende studies en onderzoeken hebben wijzen op mogelijke bijwerkingen van diclofenac, met name in het hart- en maag-darmstelsel. Dit artikel biedt een overzicht van de toepassingen, risico’s en richtlijnen voor gebruik van diclofenac, op basis van gegevens uit betrouwbare bronnen.
Diclofenac en het risico op bijwerkingen
Hart- en maag-darmproblemen
Een uitgebreid onderzoek door Deense onderzoekers, gepubliceerd in The BMJ, toonde aan dat diclofenac meer risico’s met zich meebrengt op hart- en maag-darmproblemen dan andere pijnstillers zoals ibuprofen, naproxen en paracetamol. De studie, uitgevoerd op basis van gegevens van meer dan zes miljoen Denen, toonde aan dat diclofenacgebruikers een hoger risico hadden op hartziekten vergeleken met personen die geen pijnstillers gebruikten. De risico’s waren ook aanzienlijk hoger dan bij gebruikers van paracetamol en ibuprofen.
In de maand na het gebruik van diclofenac kregen 50% meer gebruikers hartgerelateerde problemen. Verder was het risico op maag-darmproblemen, zoals bloedingen, hoger dan bij andere NSAID's. De studie concludeerde dat diclofenac het niet zonder medische begeleiding zou moeten zijn, en dat het gebruik duidelijk gevaarlijker is dan sommige alternatieven.
Beperkingen van het gebruik
Hoewel diclofenac effectief is bij het verminderen van pijn en ontstekingen, zijn er duidelijke beperkingen. De gegevens tonen aan dat diclofenac niet geschikt is voor iedereen en dat het vooral risico’s met zich meebrengt bij langdurig of ongecontroleerd gebruik. Onderzoekers adviseren dat het gebruik van diclofenac zo kort mogelijk en met de laagste mogelijke dosis moet plaatsvinden.
In Nederland is diclofenac beschikbaar in verschillende doseringen, waarbij lage doseringen (12,5 mg per pil) zonder recept verkrijgbaar zijn, terwijl hogere doseringen (tot 100 mg) via een recept verkregen moeten worden. De combinatie van diclofenac met andere medicijnen, zoals bloedverdunners, kan het risico op ernstige bijwerkingen verder verhogen.
De rol van NSAID's in de geneeskunde
Werking en toepassingen
NSAID's zoals diclofenac werken door de productie van prostaglandinen te remmen. Deze stoffen spelen een rol in ontstekingen en de pijnperceptie. Door de remming van prostaglandinen verminderen NSAID's ontstekingen en pijn. Diclofenac is van oudsher beschouwd als een effectieve pijnstiller, maar na de introductie van Vioxx in 1999 werd duidelijk dat sommige NSAID's ook ernstige bijwerkingen kunnen veroorzaken.
De Europese Autoriteit voor Geneesmiddelen (EMA) gaf in 2013 al een waarschuwing af dat diclofenac zo kort mogelijk en in zo laag mogelijke dosering gebruikt moet worden. In 2016 volgde een waarschuwing van de Europese beroepsvereniging van cardiologen. In 2017 verzoekte de EMA zelfs tot extra veiligheidsonderzoek naar diclofenac.
Selectieve versus niet-selectieve NSAID's
De studie van Masclee richtte zich op drie groepen NSAID's: vrij verkrijgbare niet-selectieve NSAID's zoals diclofenac, selectieve COX-2 ontstekingsremmers die alleen op recept verkrijgbaar zijn, en lage dosis aspirine. Masclee concludeerde dat niet-selectieve NSAID's, zoals diclofenac, vaak gevaarlijker zijn voor de maag dan selectieve NSAID's, die doorgaans minder bijwerkingen veroorzaken.
De werking van niet-selectieve NSAID's is breder, wat betekent dat ze meer delen van het lichaam beïnvloeden, waardoor de risico's op bijwerkingen hoger liggen. Selectieve NSAID's zijn gerichter in hun werking en veroorzaken dus minder maagproblemen.
Het gebruik van diclofenac in de praktijk
Recept en advies
Aangezien het gebruik van diclofenac bijna altijd gepaard gaat met medische risico’s, is het aan te raden dat het onder medische begeleiding wordt gebruikt. In Nederland is het mogelijk om diclofenac zonder recept in te nemen, maar dit geldt alleen voor lage doseringen. Voor hogere doseringen of voor langdurig gebruik is een recept nodig.
Wanneer diclofenac op recept wordt voorgeschreven, is het belangrijk dat het gebruik zorgvuldig wordt gecontroleerd. Bovendien is het aan te raden om de medicatie in combinatie met pantoprazol te gebruiken, om de maag te beschermen tegen mogelijke bijwerkingen. Pantoprazol is een maagzuurremmer die de maagwand beschermt en dus het risico op maagbloedingen verlaagt.
Afbouwen van pijnmedicatie
Bij het gebruik van diclofenac is het belangrijk om te weten wanneer en hoe het stoppen met het gebruik moet gebeuren. Als de pijn na twee dagen is verlicht, is het aan te raden om het gebruik van diclofenac te stoppen. Ook is het belangrijk om te weten dat pantoprazol meestal tegelijk met diclofenac wordt gestopt, tenzij het al voor een andere reden wordt gebruikt.
Bij het gebruik van diclofenac en andere pijnstillers is het verstandig om de aanbevelingen van de arts op te volgen. Het stoppen van pijnmedicatie moet geleidelijk en onder medische begeleiding plaatsvinden om mogelijke neveneffecten te voorkomen.
Risico’s van onbeheerlijk gebruik
Oververkopen en onjuiste combinaties
Ondanks de beschikbaarheid van diclofenac zonder recept, is het risico op onbeheerlijk gebruik groot. Het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik (IVM) waarschuwt dat mensen dikwijls niet weten wat normaal gebruik is en dat ze pijnstillers te langdurig of in gevaarlijke combinaties innemen.
De Geneesmiddelenwet in Nederland staat op dit moment niet toe dat sterke pijnstillers zoals diclofenac verkocht worden in supermarkten of tankstations, omdat er geen apotheker of drogist aanwezig is die hierover kan adviseren. Deze maatregel is bedoeld om patiënten te beschermen tegen onnodige risico’s.
Digitale advisering
Het ministerie van Volksgezondheid overweegt echter de Geneesmiddelenwet aan te passen, zodat digitale advisering mogelijk wordt. Dit zou betekenen dat patiënten advies kunnen ontvangen op afstand, zolang het door een gediplomeerd drogist gegeven wordt. Deze aanpassing zou de toegankelijkheid van pijnstillers verhogen, maar ook de verantwoordelijkheid van de gebruiker vergroten.
Alternatieve pijnstilling
Paracetamol en ibuprofen
Aangezien diclofenac risico’s met zich meebrengt, zijn er alternatieven beschikbaar die minder bijwerkingen kunnen hebben. Paracetamol en ibuprofen zijn beide NSAID's met een lager risico op hart- en maag-darmproblemen. Paracetamol is geen NSAID, maar werkt ook als pijnstiller en is in veel gevallen een veiligere keuze.
Paracetamol heeft bijvoorbeeld minder risico op maagbloedingen dan diclofenac en is voor de meeste mensen veilig in de aanbevolen dosering. Ibuprofen is een NSAID, maar heeft minder risico’s dan diclofenac en is in lage doseringen zonder recept verkrijgbaar.
De keuze voor een alternatieve pijnstiller moet altijd gemaakt worden op basis van medische adviezen. Niet iedereen is geschikt voor elke pijnstiller, en sommige patiënten kunnen bijvoorbeeld gevoelig zijn voor NSAID's.
Begeleiding bij pijnstilling
Samenwerking met de apotheek
Apothekers en drogisten spelen een belangrijke rol bij de begeleiding van patiënten die pijnstillers gebruiken. Zij kunnen patiënten adviseren over het juiste gebruik, mogelijke bijwerkingen en het afbouwen van medicatie. Het is verstandig om regelmatig contact op te nemen met een apotheek of drogist, vooral bij langdurig gebruik van pijnstillers.
Apothekers kunnen ook helpen bij het herkennen van mogelijke interacties tussen medicijnen. De combinatie van NSAID's met andere medicijnen, zoals bloedverdunners, kan bijvoorbeeld het risico op maagbloedingen verhogen. Het is daarom belangrijk dat patiënten hun apotheek of arts informeren over alle medicijnen die ze gebruiken.
Rol van de huisarts
Bij het gebruik van pijnstillers is het aan te raden om regelmatig contact met de huisarts te onderhouden. De huisarts kan beoordelen of het gebruik van pijnstillers nodig is en of er alternatieve behandelingen beschikbaar zijn. De huisarts kan ook adviseren over het juiste gebruik en het stoppen van medicatie.
In sommige gevallen kan een pijnstiller niet het juiste antwoord zijn. Bij chronische pijn kan bijvoorbeeld fysiotherapie of andere behandelmethoden beter zijn. Het is daarom belangrijk om de behandeling continu te beoordelen en eventueel aan te passen.
Conclusie
Diclofenac is een veelgebruikte pijnstiller die effectief is bij het verminderen van pijn en ontstekingen. Echter, het gebruik van diclofenac is niet zonder risico, met name op het hart- en maag-darmstelsel. Onderzoeken tonen aan dat diclofenac een hoger risico op bijwerkingen heeft dan andere NSAID's zoals ibuprofen en paracetamol. Het gebruik van diclofenac dient daarom zo kort mogelijk en met de laagste mogelijke dosis te gebeuren, en is beter onder medische begeleiding.
Alternatieve pijnstillers zoals paracetamol en ibuprofen zijn beschikbaar en kunnen in veel gevallen veiliger zijn. Het is belangrijk dat patiënten regelmatig advies zoeken bij een apotheek of huisarts, zowel bij het starten als bij het stoppen van pijnstillers. De samenwerking tussen arts, apotheek en patiënt is essentieel om veilig en effectief te behandelen.
Tot slot is het belangrijk om bewust om te gaan met het gebruik van NSAID's en andere pijnstillers. Het onbeheerlijk gebruik van deze medicijnen kan leiden tot ernstige gezondheidsproblemen. Door het gebruik van pijnstillers onder medische begeleiding te houden, kan het risico op bijwerkingen worden verminderd en kan patiënten een veilige behandeling worden geboden.