Codeïne zonder recept in apotheek: regels, risico’s en alternatieven
Codeïne is een veelvoorkomende bestanddeel in hoest- en pijnstillende middelen, waarvan het gebruik sterk gecontroleerd is vanwege de verslavingsrisico’s en de bijwerkingen. Tot recent was het mogelijk in sommige gevallen om codeïnesiropen zonder doktersrecept te verkrijgen in apotheek of drogist. Nu zijn er echter maatregelen genomen om dit te beperken, zowel in Nederland als in landen zoals Spanje. Dit artikel geeft een overzicht van de regels rondom codeïne zonder recept, de risico’s van het gebruik en mogelijke alternatieven, alles gebaseerd op de meest actuele informatie uit betrouwbare bronnen.
Wat is codeïne en waarvoor wordt het gebruikt?
Codeïne is een opioïde, een stof die oorspronkelijk afkomstig is uit morfine en vaak wordt gebruikt als hoestremmer en pijnbestrijdingsmiddel. Het werkt door op de zenuwen in het lichaam in te werken, wat helpt bij het onderdrukken van de hoestreflex en het verlichten van pijn. Het is meestal te combineren met andere stoffen zoals paracetamol of aspirine om een sterker analgetisch effect te verkrijgen.
In Nederland is codeïne beschikbaar in verschillende vormen, zoals tabletten of stroop. Het wordt vooral gebruikt bij droge hoest of bij lichte tot matige pijn. Voor kinderen en volwassenen zijn er verschillende doseringen beschikbaar, afhankelijk van leeftijd en lichaamsgewicht. In de praktijk wordt codeïne meestal voorgeschreven bij symptomen die niet met gewone pijnstillers of hoestremmers worden onder controle gebracht.
Codeïne zonder recept: de regels in Nederland
Tot voor kort was het mogelijk om bepaalde codeïnesiropen zonder doktersrecept te verkrijgen in apotheek of drogist. Deze verkoop zonder recept was vooral bedoeld voor lichte hoestsymptomen. In Nederland is codeïne opgenomen in het Geneesmiddelenvergoedingssysteem (GVS), wat betekent dat het medicijn gedeeltelijk vergoed wordt door de zorgverzekering. Echter, het Zorginstituut Nederland heeft in 2024 bepaald dat het noodzakelijk is om de vergoeding van codeïne te beperken, vooral in gevallen waarin het medicijn ook zonder recept verkrijgbaar is of waar alternatieven beschikbaar zijn.
De keuze om codeïne niet meer volledig te vergoeden in het basispakket van de zorgverzekering, is gedaan vanwege het feit dat het medicijn niet altijd noodzakelijk is en dat de financiële last voor de patiënt soms lager is dan de vergoeding. Daarnaast is het mogelijk om codeïnesiropen te vervangen door andere hoestremmers of pijnstillers die minder risico’s met zich meebrengen.
Codeïne zonder recept: de regels in Spanje
In Spanje is er een duidelijke verandering opgetreden in de regels rondom de verkoop van codeïnesiropen. Tot ongeveer 2025 was het mogelijk om bepaalde codeïnesiropen zonder doktersrecept te kopen. Echter, gezondheidsorganisaties en autoriteiten hebben waarschuwingen geuit over het misbruik van deze siropen, vooral onder jongeren. Er is een fenomeen ontstaan waarbij jongeren codeïnesiropen mengen met frisdrank om een bedwelmend effect te verkrijgen, een praktijk die bekend staat als ‘Purple Drank’.
Om dit fenomeen te bestrijden, zijn strengere regels ingevoerd. Sinds 2025 is het verkoopstop voor codeïnesiropen zonder doktersrecept in Spanje. Patiënten moeten nu een geldig recept hebben om deze medicijnen te verkrijgen. Bovendien voeren apothekers nauwkeurige controles uit op de identiteit van de koper en op de authenticiteit van het recept. Deze maatregelen zijn genomen om het recreatief gebruik van codeïne te beperken en om het risico op verslaving en overdosering te verminderen.
De maatregel is geïnitieerd door het ministerie van Volksgezondheid in Spanje, dat samenwerkt met gezondheidsautoriteiten en apothekers om het gebruik van opioïden onder controle te houden. Het is een voorbeeld van een bredere Europese trend waarbij regeringen strengere regels instellen rondom het gebruik van opioïden en de verkoop van medicijnen die verslavend kunnen zijn.
De risico’s van codeïnegebruik
Hoewel codeïne in kleine hoeveelheden veilig kan zijn bij juist gebruik, zijn er aanzienlijke risico’s verbonden aan het medicijn. Eén van de grootste zorgen is het risico op verslaving. Codeïne kan aanleiding geven tot gewenning en afhankelijkheid, vooral bij langdurig gebruik of bij personen met een voorgeschiedenis van medicijnen- of alcoholmisbruik.
Daarnaast kunnen er ernstige bijwerkingen optreden bij overmatig gebruik of bij verkeerde dosering. Deze bijwerkingen kunnen variëren van lichte effecten zoals dorst, misselijkheid en braken tot ernstige gevolgen zoals ademhalingsproblemen, hallucinaties en zelfs de dood. Bij jonge kinderen en personen met bepaalde medische voorwaarden, zoals verminderde ademhalingsfunctie, kan het gebruik van codeïne extra risicovol zijn.
Het medicijn bevat in sommige formuleringen ook suiker, honing of glucose, wat voor personen met diabetes een extra risico kan vormen. Daarnaast kan codeïne leiden tot obstipatie (constipatie), wat vaak het gebruik van een laxans nodig maakt om de bijwerkingen te beheersen.
Codeïne zonder paracetamol: is dat mogelijk?
Voor sommige patiënten kan het combineren van codeïne met paracetamol nuttig zijn, omdat het het analgetisch effect versterkt. Echter, de combinatie van paracetamol en codeïne kan ook nadelige effecten hebben, zoals extra belasting op de lever. Dit is vooral van toepassing bij personen die langdurig paracetamol gebruiken.
Voor patiënten die alleen codeïne willen gebruiken zonder paracetamol zijn er mogelijk alternatieve formuleringen beschikbaar. In de praktijk is het mogelijk om codeïne zonder paracetamol te verkrijgen, maar dit vereist in de meeste gevallen een doktersrecept. In Nederland zijn er tabletten beschikbaar in verschillende sterktes, zoals 10 mg, 15 mg, 20 mg of 30 mg codeïne. De keuze voor een bepaalde sterkte en vorm van het medicijn hangt af van de medische situatie van de patiënt, zijn gewicht en de ernst van de klachten.
Het is belangrijk om op te merken dat het gebruik van codeïne zonder paracetamol niet altijd de beste keuze is. In sommige gevallen kan het effect van het medicijn minder zijn, wat leidt tot het gebruik van hogere doses dan noodzakelijk is. Patiënten die overwegen om codeïne zonder paracetamol te gebruiken, moeten dit altijd bespreken met hun arts of apotheker om te bepalen of dit het meest geschikte en veilige alternatief is.
Alternatieven voor codeïne
Aangezien codeïne niet altijd beschikbaar is zonder doktersrecept en aangezien het gebruik risico’s met zich meebrengt, zijn er alternatieven beschikbaar die minder risico’s met zich meebrengen en vaak even effectief zijn. Deze alternatieve medicijnen kunnen worden ingedeeld in pijnstillers en hoestremmers.
Pijnstillers
Bij pijn die niet onder controle is met paracetamol of ibuprofen kan er overwogen worden om andere pijnstillers te gebruiken, zoals tramadol of codeïnealternatieven die geen opioïden bevatten. Tramadol is bijvoorbeeld een opioïde die minder verslavend is dan codeïne, maar het werkt op een vergelijkbare manier en kan effectief zijn bij lichte tot matige pijn.
Daarnaast zijn er ook andere pijnstillers beschikbaar die niet op opioïden zijn gebaseerd, zoals naproxen of diclofenac. Deze medicijnen zijn meestal veiliger en hebben minder risico’s op verslaving, maar ze kunnen wel nadelige effecten hebben bij personen met bepaalde medische voorwaarden, zoals maagproblemen of nierziekten.
Hoestremmers
Voor droge hoest zijn er alternatieve hoestremmers beschikbaar die niet op codeïne zijn gebaseerd. Deze hoestremmers werken op andere manieren, zoals door de hoestreflex te onderdrukken of de slijmproductie in de longen te verminderen. Voorbeelden zijn dextromethorfan en bromhexine.
Dextromethorfan is een hoestremmer die vaak in over-the-counter (OTC) medicijnen voorkomt en die effectief is bij droge hoest. Het heeft minder risico’s op verslaving of bijwerkingen dan codeïne. Bromhexine daarentegen werkt door de slijmproductie te verminderen en is meestal geschikt voor hoest met slijm.
De rol van de arts en apotheker
Bij het gebruik van codeïne of alternatieve medicijnen is het belangrijk om deze keuze te bespreken met een arts of apotheker. Deze professionals kunnen beoordelen of het medicijn geschikt is voor de patiënt, de juiste dosering bepalen en mogelijke interacties met andere medicijnen of medische voorwaarden analyseren.
Een arts kan ook bepalen of een doktersrecept nodig is om codeïne te verkrijgen, en of het medicijn veilig is in combinatie met andere geneesmiddelen die de patiënt gebruikt. In sommige gevallen kan een arts kiezen voor andere pijnstillers of hoestremmers die minder risico’s met zich meebrengen.
Apothekers spelen ook een belangrijke rol bij de verkoop van codeïne. In landen waar codeïne zonder recept verkrijgbaar is, moeten apothekers controleren of de klant het medicijn op de juiste manier gebruikt en of er risico’s zijn op misbruik of overdosering. In landen waar codeïne nu gereguleerd is, zoals in Spanje, moet de klant een geldig doktersrecept hebben om het medicijn te kopen.
Conclusie
Codeïne is een effectief medicijn voor het verlichten van pijn en droge hoest, maar het gebruik is gecontroleerd vanwege de risico’s op verslaving en bijwerkingen. In Nederland en Spanje zijn er veranderingen opgetreden in de regels rondom de verkoop van codeïnesiropen zonder doktersrecept, met als doel het recreatief gebruik en het risico op overdosering te beperken. In beide landen is het nu nodig om een doktersrecept te hebben om codeïne te verkrijgen.
Voor patiënten die codeïne gebruiken is het belangrijk om de juiste dosering te volgen, mogelijke bijwerkingen te herkennen en alternatieve medicijnen in overweging te nemen. In sommige gevallen kan het gebruik van codeïne zonder paracetamol of alternatieve pijnstillers zoals tramadol of dextromethorfan beter zijn.
Het is essentieel om dit te bespreken met een arts of apotheker om te bepalen welk medicijn veilig en effectief is voor de individuele patiënt. Door verantwoord gebruik te maken van codeïne en alternatieve medicijnen, kunnen patiënten hun klachten verlichten zonder de risico’s van verslaving of ernstige bijwerkingen te lopen.