Antibiotica zonder recept: risico's en voorkomende maatregelen
De vrije verkoop en zelfmedicatie met antibiotica is een wereldwijd probleem dat zich op verschillende manieren vertoont. In veel landen, met name in Zuid- en Oost-Europa, is het mogelijk om antibiotica zonder doktersrecept te kopen. Deze praktijk is mede verantwoordelijk voor het opkomende probleem van antibioticaresistentie, waarbij bacteriën steeds minder gevoelig worden voor behandelingen met antibiotica. De gevolgen zijn zorgwekkend en kunnen leiden tot infecties die moeilijk of zelfs niet meer te behandelen zijn.
Het gebruik van antibiotica zonder medische begeleiding is niet alleen een medische kwestie, maar ook een maatschappelijke. Het betreft een complexe situatie waarbij wettelijke bepalingen, culturele attitudes en het gebrek aan kennis een rol spelen. In dit artikel wordt een overzicht gegeven van de huidige situatie rondom het kopen en gebruik van antibiotica zonder recept, met een focus op de relevante informatie uit de bronnen.
De situatie in Zuid- en Oost-Europa
In Zuid- en Oost-Europese landen blijkt de zelfmedicatie met antibiotica een algemeen fenomeen te zijn. De mogelijkheid om deze medicijnen zonder doktersrecept te kopen bij de apotheek is een belangrijke oorzaak hiervoor. In landen zoals Spanje, Italië, Hongarije, Roemenië, Griekenland en Cyprus is het mogelijk om antibiotica te verkrijgen zonder medische begeleiding. De mate van toegankelijkheid varieert per land, maar in Griekenland en Roemenië is dit gemakkelijker dan in Italië.
Buiten het feit dat antibiotica zonder recept verkrijgbaar zijn, is er ook sprake van het gebruik van resten van eerdere kuurs. Vaak worden meer pillen verstrekt dan nodig zijn voor een kuur, zodat mensen deze kunnen bewaren voor toekomstig gebruik. Deze praktijk kan echter gevaarlijk zijn, aangezien het niet altijd duidelijk is of het probleem dat men probeert te bestrijden een bacteriële infectie is. Zelfmedicatie met antibiotica zonder medische begeleiding kan leiden tot onnodig gebruik en daarmee bijdragen aan antibioticaresistentie.
De rol van internet
Naast de fysieke apotheek is het ook mogelijk om antibiotica online te bestellen zonder doktersvoorschrift. Een onderzoek door de Consumentenbond toonde aan dat receptmedicijnen, waaronder antibiotica, eenvoudig te bestellen zijn via internet. In een test werden twaalf aanbieders onderzocht, waarbij twintig receptmedicijnen besteld werden. Zestien van deze medicijnen werden bezorgd, inclusief antibiotica, kankermedicijnen en kalmeringsmiddelen. De websites van deze aanbieders zien er professioneel uit en zijn vaak moeilijk te onderscheiden van legale internetapotheken.
Sommige van deze webwinkels zijn duidelijk illegaal en vragen betaling in cash of cryptovaluta. Een voorbeeld uit het onderzoek toonde aan dat een mysteryshopper een antibioticakuur kreeg van een Britse apotheek, op basis van een voorschrift van een arts in Roemenië. De kwaliteit van de medicijnen die via deze kanalen verkregen worden, is niet gegarandeerd, wat extra risico’s oplevert.
Het kopen van antibiotica online zonder medische begeleiding is in Nederland verboden. Echter, de Consumentenbond roept op tot meer waarschuwingen voor de gevaren van het eigenhandig bestellen van zware medicijnen. De huidige regelgeving is volgens hen niet voldoende om dit fenomeen te bestrijden, en er is behoefte aan actie van de regering en het ministerie van medische zorg.
De gevaren van onjuist gebruik
Antibiotica zijn medicijnen die alleen effectief zijn tegen bacteriële infecties. Ze werken niet tegen virale infecties zoals verkoudheid of griep. Als antibiotica vaak worden gebruikt, kan dit leiden tot het ontstaan van resistentie bij bacteriën. Deze resistentie maakt het steeds moeilijker om infecties te behandelen, omdat de bacteriën niet meer reageren op de gebruikelijke medicijnen.
Een voorbeeld van een resistentiebacterie is MRSA (methicillin-resistant Staphylococcus aureus). Deze bacterie is bijna niet meer te behandelen met standaardantibiotica en kan ernstige gezondheidsproblemen veroorzaken. Mensen die in buitenlandse ziekenhuizen zijn geweest, kunnen deze bacterie meenemen naar Nederland. Daarom wordt in Nederland bij mensen die binnen enkele maanden van een buitenlands ziekenhuis naar een Nederlands ziekenhuis gaan, eerst getest op MRSA.
Het gebruik van antibiotica moet daarom zorgvuldig worden beoordeeld. Artsen schrijven deze medicijnen niet altijd meteen voor, omdat het niet altijd nodig is. Ook bij de huisarts kan het gebeuren dat antibiotica worden voorgeschreven voor kleine kwaaltjes zonder duidelijke bacteriële oorzaak. Dit soort gebruik kan in de toekomst leiden tot zelfmedicatie, omdat mensen de gedachte krijgen dat antibiotica altijd nuttig zijn.
Voorkomende maatregelen
Om de uitbreiding van antibioticaresistentie tegen te gaan, zijn diverse maatregelen voorgesteld. In het ARNA-project is voorgesteld om regelgeving te verbeteren rondom de verkoop en verstrekking van antibiotica. In landen waar antibiotica zonder recept verkrijgbaar zijn, wordt aangeraden dit te verbannen. Ook moet de verstrekking van antibiotica per kuur en niet per verpakking plaatsvinden, zodat er geen resten zijn die later kunnen worden gebruikt.
Daarnaast is er behoefte aan educatieve campagnes gericht op het grote publiek. In Zuid- en Oost-Europese landen zijn er sterke misvattingen over het nut en de noodzaak van antibiotica. Door voortdurende en intensieve campagnes via de massamedia kan dit worden verbeterd. Het belang van correct gebruik en het gevaar van resistentie moeten duidelijk gemaakt worden.
Cultuurverschillen spelen een rol in de uitvoering van deze campagnes, zodat de aanpak per land kan worden afgestemd. Daarnaast is er een rol voor het reguliere schoolonderwijs en voor beroepsbeoefenaren zoals arts-assistenten en farmaceuten. Deze actoren kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan het verantwoord gebruik van antibiotica.
De rol van de Europese Unie
Het probleem van antibioticaresistentie en zelfmedicatie is niet beperkt tot individuele landen, maar is een Europese kwestie. De Europese Unie is daarom een centrale speler in het opstellen van beleid en maatregelen om dit probleem aan te kaarten. Tijdens een congres in Utrecht werd het “Utrecht statement on antibiotic use” aangegond, waarin acties zijn opgenomen die kunnen leiden tot een rationeler gebruik van antibiotica in de EU.
De Europese agenda over resistentie en onjuist antibioticumgebruik moet ook de kwestie van zelfmedicatie aanpakken. Dit betreft niet alleen regelgevende maatregelen, maar ook het betrekken van onderwijsinstellingen en beroepsbeoefenaren. Door samen te werken op Europees niveau kan een consistente aanpak worden ontwikkeld die effectief is in alle lidstaten.
Wat kun je als individu doen?
Als individu kun je ook een rol spelen in het verantwoord gebruik van antibiotica. Hier zijn enkele richtlijnen die je kunt volgen om bij te dragen aan het voorkomen van antibioticaresistentie:
- Gebruik antibiotica alleen als je arts dit nodig vindt.
- Gebruik alleen de voorgeschreven antibiotica en volg de aanwijzingen nauwkeurig.
- Neem de dagelijkse hoeveelheid antibiotica op het voorgeschreven tijdstip in.
- Maak de antibioticakuur altijd helemaal af, ook als je je al beter voelt.
- Stop de kuur alleen na overleg met je arts.
- Gebruik geen oude restjes antibiotica, noch van uzelf noch van anderen.
- Slik geen antibiotica die je zonder recept kunt kopen in het buitenland. Ga eerst naar een arts of bel je huisarts in Nederland.
Door deze richtlijnen te volgen, help je bij het voorkomen van onnodig gebruik en bij het behoud van de werkzaamheid van antibiotica voor toekomstige generaties.
Conclusie
Het kopen en gebruik van antibiotica zonder doktersrecept is een zorgwekkend fenomeen dat wereldwijd voorkomt, met name in Zuid- en Oost-Europese landen. De vrije verkoop van deze medicijnen bij de apotheek en via internet leidt tot onjuist gebruik en bijdraagt aan de opkomende problemen rondom antibioticaresistentie. De gevolgen zijn ernstig en kunnen leiden tot infecties die moeilijk of niet meer te behandelen zijn.
Om dit probleem aan te pakken, zijn diverse maatregelen voorgesteld. Deze omvatten striktere regelgeving, educatieve campagnes en samenwerking op Europees niveau. Ook als individu kun je een rol spelen door verantwoord om te gaan met antibiotica en de aanbevelingen van de arts op te volgen.
Het belang van verantwoord gebruik van antibiotica is duidelijk. Door samen te werken op individueel, nationaal en Europees niveau, kan het probleem van resistentie worden ingeperkt en het gebruik van antibiotica rationeler worden gemaakt.