Grootmoeders Arretjescake: Een Oud-Hollands Recept Herontdekt
De arretjescake is een klassieker uit de Nederlandse bakkerijgeschiedenis, een zogenaamde koude cake die geen oven nodig heeft. Het recept is eenvoudig, verfrissend en bovendien ideaal voor zondagsgebak, feestdagen of als lekkere verjaardagsverrichting. Het ontstaan van deze cake is intrigerend: het is niet alleen verankerd in het culinair erfgoed van Nederland, maar ook in de reclametactieken van een historische margarinesmerk. In dit artikel wordt het recept en de geschiedenis van de arretjescake in detail beschreven, inclusief varianten, bereidingswijzen en het unieke karakter van deze cake. Het oogmerk is om een authentieke, traditionele arretjescake te reconstrueren, zoals die ooit door grootmoeders in de kelder werd gebakken – of in dit geval, gemaakt.
De Oorsprong van Arretjescake
De arretjescake is een product van de vroege twintigste eeuw, een tijd waarin Nederlandse huishoudens sterk afhankelijk waren van margarineproducten en de reclametactieken van grote merken. Een van de belangrijkste speelers in dit verhaal is de Nederlandsche Oliefabriek (NOF), later bekend als Calvé. De NOF was destijds een innovatief bedrijf dat niet alleen margarine produceerde, maar ook een uitgebreide campagne startte met reclames, kinderboeken en culinaire boekjes. Dit is ook waar de arretjescake zijn oorsprong vindt.
Het personage Arretje Nof speelde een centrale rol in de reclamecampagnes van Calvé. Dit vrolijke figuur, een soort kaboutertje, werd gebruikt in kinderboeken en op verpakkingen. Het idee was simpel: het personage moest kinderen inspireren, maar ook moest het een band vormen tussen de consument en het product. Zo werden zegeltjes op margarineverpakkingen uitgedeeld die kon worden ingewisseld voor het "Winterboekje van Arretje Nof", een boekje vol recepten, verhalen en adviezen. Het arretjescake-recept staat in dit boekje, onder nummer 100, en werd in de jaren ’20 en ’30 al beschouwd als een eenvoudig en populair recept.
Een van de vroege versies van het recept wordt beschreven in de bronnen als een “peltskeskoek”, een variatie die vooral in Limburg bekend was. Dit toont aan dat de arretjescake al vroeg een regionale verscheidenheid had, waardoor het een typisch Nederlandse cake geworden is die van regio tot regio lichtjes varieert.
Het Grootmoedersrecept
Hoewel er verschillende varianten van de arretjescake zijn, is er één recept dat in de bronnen herhaaldelijk wordt genoemd en die vanwege zijn eenvoud en authenticiteit als het grootmoedersrecept kan worden beschouwd. Dit recept is gebaseerd op boter, biscuitjes, cacaopoeder, suiker en eventueel een scheutje alcohol, en vereist geen oven. Het is dus een koude cake die in de koelkast wordt opgestevend.
Hieronder staat een duidelijke samenvatting van het recept, inclusief ingrediënten en bereidingswijze. Deze versie is gebaseerd op de meest voorkomende varianten uit de bronnen, met kleine aanpassingen waar nodig om het recept te maken tot een moderne maar authentieke versie van het origineel.
Ingrediënten:
- 250 gram roomboter
- 200 gram suiker (of bruine basterdsuiker)
- 4 eetlepels cacaopoeder
- 4 eetlepels melk (of 2 tot 3 eetlepels pasteuriseerde ei of melk)
- 250 gram biscuitjes (bijvoorbeeld Marie of Bastogne)
- Eventueel: een scheutje rum of amaretto voor volwassenen
Bereiding:
- Smelt de boter in een pan op laag vuur. Zorg ervoor dat de boter niet bruin wordt.
- Voeg de suiker, cacaopoeder en melk toe en roer tot een gladde massa. Laat het mengsel even doorkoken (ongeveer 1 minuut).
- Breek de biscuitjes in kleine stukjes. Zorg dat er zowel kleinere dan ook grotere stukjes zijn voor een lekkere textuur.
- Haal de pan van het vuur en voeg de stukjes biscuit toe aan het botermengsel. Roer goed door zodat alle biscuitjes bedekt zijn met de chocoladeachtige massa.
- Voeg eventueel een scheutje rum of amaretto toe voor extra smaak (optioneel).
- Bekleed een cakevorm (zoals een tulbandvorm of een eenvoudige cakeblik) met bakpapier of plasticfolie.
- Giet het mengsel in de cakevorm en druk het goed aan met een lepel of de hand.
- Laat de arretjescake minstens 2 uur opstijven in de koelkast, beter nog een volledige nacht.
- Haal de cake uit de vorm, verwijder het bakpapier en snijd hem in plakken.
Opmerking: In sommige varianten wordt ook chocolade gebruikt in plaats van of naast cacaopoeder. In dat geval wordt de chocolade opgelost in het mengsel, bijvoorbeeld door het te smelten in een waterbad (au bain marie).
Het Resultaat
De arretjescake is een zachte, romige cake met een romige, chocoladeachtige smaak, versterkt door de boter en de krakige textuur van de biscuitjes. Het is een cake die zich niet laat bakken, maar die door het opstijven in de koelkast een vaste, maar toch zachte structuur krijgt. De smaak is zacht en niet te zoet, wat het ideaal maakt voor zowel kinderen als volwassenen.
Regionale Variaties en Aanpassingen
Hoewel het basisrecept vrijwel overal hetzelfde is, zijn er wel regionale variaties die het recept uniek maken. In sommige steden en dorpen wordt de arretjescake bijvoorbeeld gebakken met Bastognekoeken in plaats van Marie-koekjes, wat de cake een kruidige, karamelachtige smaak geeft. In andere regio’s wordt er een beetje speculaas of zelfs speculaaspoeder gebruikt, wat een extra winterse, warme noot geeft.
Een interessante variatie is het gebruik van speculooskoekjes in plaats van Marie-koekjes. Dit is vooral geliefd in de zuidelijke regio’s van Nederland, zoals in Limburg en Noord-Brabant. Het resultaat is een cake met een iets zoetere, kruidige smaak, die goed aansluit bij de wintermaanden.
Variaties op het Grootmoedersrecept
Hieronder zijn enkele bekende en populaire variaties van het arretjescake-recept:
| Variatie | Ingrediënten | Opmerking |
|---|---|---|
| Met Bastognekoeken | Roomboter, suiker, cacaopoeder, melk, Bastognekoeken | Kruidige en karamelachtige smaak |
| Met Speculooskoeken | Roomboter, suiker, cacaopoeder, melk, speculooskoeken | Winterse twist met kruidige noot |
| Met Walnoten | Roomboter, suiker, cacaopoeder, melk, biscuitjes, fijngehakte walnoten | Extra krakige textuur en nootachtige smaak |
| Met Chocolade | Roomboter, suiker, cacaopoeder, melk, biscuitjes, gesmolten chocolade | Rijpere smaak en extra chocoladegehalte |
| Met Rum of Amaretto | Roomboter, suiker, cacaopoeder, melk, biscuitjes, scheutje rum of amaretto | Volwassen twist, ideaal bij borrel of dessert |
Opmerking: Het gebruik van alcohol is optioneel en wordt meestal gedaan voor volwassenen. Voor kinderen kan het ook volledig weggelaten worden.
Het Reclameverhaal: Arretje Nof en Calvé
De arretjescake is niet alleen een smakelijke cake, maar ook een product van een slimme reclamecampagne. Het personage Arretje Nof, een vrolijke, kindvriendelijke kaboutertje, was de centrale figuur in de campagnes van de Nederlandsche Oliefabriek (NOF), later bekend als Calvé. Deze campagne was gericht op zowel kinderen als ouders en had als doel om de verkoop van margarine en andere vetproducten te stimuleren.
Een van de slimme zaken van deze campagne was het gebruik van zegeltjes op verpakkingen. Deze zegeltjes konden worden ingewisseld voor een Winterboekje van Arretje Nof, een boekje vol verhalen, adviezen en recepten. Dit boekje was bedoeld om kinderen en ouders te inspireren om gezonde en lekkere maaltijden te bereiden. Het arretjescake-recept stond op pagina 100 van dit boekje en was vanaf het begin beschreven als een "eenvoudig te bereiden" recept.
Het Winterboekje van Arretje Nof was een van de meest geliefde publicaties van de tijd. Het werd gemaakt door Martine Wittop Koning, een bekende culinair adviseur, en het originele recept was bedoeld als een toegankelijke en lekkere manier om kinderen en volwassenen te vermaken met een eenvoudige, koude cake.
Het gebruik van Arretje Nof in de reclamecampagne was een slimme zet, want het personage creëerde een emotionele band tussen de consument en het product. Het boekje gaf niet alleen recepten, maar ook adviezen over gezond eten, koken met kinderen en het gebruik van vetproducten in de keuken.
De Rol van de Koelkast in de Oud-Hollandske Keuken
Een interessante kanttekening is dat de arretjescake geen oven nodig heeft. In de jaren 20 en 30 was dit een revolutionaire manier om cake te maken, want de meeste huishoudens hadden geen koelkast en moesten dus afhankelijk zijn van koele kelders of kamers om het mengsel op te stijven. In een van de bronnen wordt beschreven hoe een buurvrouw de arretjescake in de koele kelder neerzette omdat het mengsel niet wilde opstijven. Dit toont aan dat het recept al in die tijd populair was, maar ook dat het afhankelijk was van de omgevingstemperatuur.
In tegenstelling tot vandaag, waar we een koelkast hebben om het mengsel te laten opstijven, was het in die tijd nodig om het mengsel in een koele plek te zetten, zoals een kelder of een schaduwrijke kamer. Dit betekent dat de arretjescake een soort van natuurlijke koeltechnologie nodig had, wat het recept bijzonder maakte voor die tijd.
Arretjescake in het Huidige Receptboek
Hoewel de arretjescake al eeuwen oud is, is het recept nog steeds populair in Nederland. Het is een klassieker die vaak wordt gebruikt bij kerst, Pinksteren of als zondagsgebak. Het is ook een favoriet bij bakwedstrijden, zoals bijvoorbeeld in Castricum, waar een jongen een prijs won met zijn eigen versie van de arretjescake.
De cake is bijzonder geschikt voor beginnende bakkers, want het vereist geen complexe technieken of duur materiaal. Het is bovendien ideaal voor mensen die geen oven gebruiken of die liever iets kouders maken. De arretjescake is dus zowel traditioneel als modern, en kan makkelijk worden aangepast aan de smaak van het moment.
De Arretjescake in het Tegengestelde Licht: Nogmaals Bekookt
Een interessante kanttekening in de bronnen is dat er ook een verhaal is over een buurvrouw die de arretjescake ook Pletskeskoek noemde. Dit toont aan dat het recept al vroeg een beetje bijgeloof of humor kreeg. De arretjescake is geen echte cake, maar een soort mengeling van boter en koekjes, wat in die tijd een beetje bijzonder was. Het was niet zoals de klassieke gebakken cake, maar meer een soort chocoladecake in blok.
Toch was het recept zo populair dat het al snel een eigen naam kreeg en zelfs in het officiële reclameboekje van Calvé werd opgenomen. Dit toont aan dat het recept niet alleen smaakte, maar ook een bepaalde emotionele waarde had voor de mensen van die tijd.
De Arretjescake van Grootmoeder: Een Oud-Hollands Recept
Het grootmoedersrecept is een van de oudste versies van de arretjescake, gebaseerd op de originele ingrediënten en bereidingswijze. Het is een recept dat je makkelijk kunt aanpassen, afhankelijk van wat je in huis hebt. Het is bovendien een recept dat je kunt maken zonder oven, wat het ideaal maakt voor mensen die geen oven gebruiken of die liever iets kouders maken.
In de jaren 20 en 30 was het recept een geweldige manier om een lekkere cake te maken zonder te veel moeite. Het was een cake die je kon maken in de kelder, in een schaduwrijke kamer of in een koele plek. Het was dus een soort van natuurlijke koeltechnologie, die in die tijd zeer handig was.
Het grootmoedersrecept is dus niet alleen een smakelijke cake, maar ook een stukje Nederlandse culinair erfgoed. Het toont aan hoe slim mensen al jaren geleden waren in het gebruik van ingrediënten en technieken. Het is een recept dat je makkelijk kunt maken, maar ook een beetje bijgeloof of humor kan geven aan een feest of bijeenkomst.
Conclusie
De arretjescake is een klassieker uit de Nederlandse bakkerijgeschiedenis, een koude cake die geen oven nodig heeft en die in de jaren 20 en 30 al een grote populariteit had. Het recept is eenvoudig, verfrissend en ideaal voor zondagsgebak, feestdagen of als lekkere verjaardagsverrichting. Het is gebaseerd op boter, biscuitjes, cacaopoeder, suiker en eventueel een scheutje alcohol, en vereist geen oven. Het is dus een cake die in de koelkast wordt opgestevend.
De oorsprong van het recept ligt in de reclamecampagne van de Nederlandsche Oliefabriek (NOF), later bekend als Calvé. Het personage Arretje Nof speelde een centrale rol in deze campagne, en het arretjescake-recept stond in het Winterboekje van Arretje Nof, een boekje vol verhalen, adviezen en recepten. Het was bedoeld om kinderen en ouders te inspireren om gezonde en lekkere maaltijden te bereiden.
De arretjescake is niet alleen een smakelijke cake, maar ook een stukje Nederlandse culinair erfgoed. Het toont aan hoe slim mensen al jaren geleden waren in het gebruik van ingrediënten en technieken. Het is een recept dat je makkelijk kunt maken, maar ook een beetje bijgeloof of humor kan geven aan een feest of bijeenkomst.